display result search
- 29
- 1000
- 1000
- 1000
تحلیلی روان‌شناختی از تحولات صدر اسلام، 4
سخنرانی آیت الله محمدتقی مصباح یزدی با موضوع «تحلیلی روان‌شناختی از تحولات صدر اسلام» جلسه چهارم: بدعت گذاری، سال 1394
بحث ما درباره منشأ انحرافات انسان، به خصوص انحرافات ناگهانی و چرخش‌های غیرمنتظره بود. در جلسه اول با استفاده از فرازهایی از خطبه شقشقیه توضیح دادیم که گاهی زیور و زینت‌های دنیا آنچنان جلوه میکند و دل انسان را می‌رباید که حقایق و حتی تصمیمات قبلی خود را فراموش میکند، تغییر مسیر می‌دهد و در راه دیگری قدم می‌گذارد. در جلسه دوم و سوم با استفاده از خطبه دیگری از نهج‌البلاغه به این نتیجه رسیدیم که خاستگاه اصلی انحرافات، پیروی از هوای نفس است، و نه تنها انحرافات فردی بلکه فتنه‌های اجتماعی از همین خاستگاه سرچشمه می‌گیرند. وقتی هوای نفس بر افراد یا گروههایی غالب شد میکوشند برای جذب دیگران کارشان را توجیه کنند و آن رفتاری را که می‌پسندند بر دیگران تحمیل کنند، و برای این کار افکار جدیدی را مطرح می‌کنند.
منشأ بودن هوای نفس برای انحرافات، از موضوعاتی است که در فرهنگ اسلامی کاملا شناخته شده است. قرآن کریم در موارد بسیاری منشأ انحرافات مردم را پیروی از هوای نفس معرفی میکند و حتی تمایلات نفسانی را مانع از ایمان آوردن، رفتن به طرف خدا و پیمودن راه حق می‌داند. قرآن همچنین علت اینکه کسانی علیه انبیا قیام کردند، آنها را به قتل رساندند، و پرچم مخالفت با آنها را برافراشتند، هوای نفس معرفی میکند و میفرماید: أَفَکُلَّمَا جَاءکُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنفُسُکُمُ اسْتَکْبَرْتُمْ فَفَرِیقاً کَذَّبْتُمْ وَفَرِیقاً تَقْتُلُونَ.
در نهج‌البلاغه نیز در موارد بسیاری به این مطلب اشاره شده است. یکی از روشن‌ترین آنها خطبه 105 است که حضرت در آن میفرماید: عِبَادَ اللَّهِ لَا تَرْکَنُوا إِلَى جَهَالَتِکُمْ وَلَا تَنْقَادُوا لِأَهْوَائِکُمْ فَإِنَّ النَّازِلَ بِهَذَا الْمَنْزِلِ نَازِلٌ بِشَفَا جُرُفٍ هَارٍ؛ به جهالت‌های خودتان اعتماد نکنید و مطیع هواهای نفسانی‌تان نباشید! اگر کسی در چنین موقعیتی قرار بگیرد که بدون علم و معرفت و بدون تعقل و درک صحیح، راهی را انتخاب کند و به دنبال هوای نفسش برود همانند کسی است که لب پرتگاهی در حال ریزش قرار گرفته است. سپس حضرت این‌گونه توضیح می‌دهند: هرکه به دنبال هوای نفس می‌رود، در واقع بار سنگینی از پستی و پلیدی را بر دوش خودش حمل میکند و برای اینکه سخنش را قبول کنند، حرف‌های نادرستی را بدعت‌گذاری میکند؛ یَنْقُلُ الرَّدَى عَلَى ظَهْرِهِ مِنْ مَوْضِعٍ إِلَى مَوْضِعٍ لِرَأْیٍ یُحْدِثُهُ بَعْدَ رَأْیٍ یُرِیدُ أَنْ یُلْصِقَ مَا لَا یَلْتَصِقُ وَیُقَرِّبَ مَا لَا یَتَقَارَب؛ پستی و پلیدی را بر پشت خودش حمل میکند و چیزهایی را که به هم ربطی ندارند به زور به هم می‌چسباند و می‌گوید من برداشت جدیدی دارم. می‌خواهد چیزهایی را به هم بچسباند که به هم ربطی ندارند، اما او برای رسیدن به هوای نفسش آنها را سرهم‌بندی میکند تا مردم را فریب دهد. چیزهایی را به هم نزدیک میکند که به هم نزدیک‌شدنی نیستند و خیلی با هم فاصله دارند، اما او سعی میکند به هر صورتی که شده، آنها را به هم نزدیک کند و دیگران را فریب بدهد تا خیال کنند روشی که او پیشنهاد میکند، معقول و توجیه‌بردار است.
بحث ما درباره منشأ انحرافات انسان، به خصوص انحرافات ناگهانی و چرخش‌های غیرمنتظره بود. در جلسه اول با استفاده از فرازهایی از خطبه شقشقیه توضیح دادیم که گاهی زیور و زینت‌های دنیا آنچنان جلوه میکند و دل انسان را می‌رباید که حقایق و حتی تصمیمات قبلی خود را فراموش میکند، تغییر مسیر می‌دهد و در راه دیگری قدم می‌گذارد. در جلسه دوم و سوم با استفاده از خطبه دیگری از نهج‌البلاغه به این نتیجه رسیدیم که خاستگاه اصلی انحرافات، پیروی از هوای نفس است، و نه تنها انحرافات فردی بلکه فتنه‌های اجتماعی از همین خاستگاه سرچشمه می‌گیرند. وقتی هوای نفس بر افراد یا گروههایی غالب شد میکوشند برای جذب دیگران کارشان را توجیه کنند و آن رفتاری را که می‌پسندند بر دیگران تحمیل کنند، و برای این کار افکار جدیدی را مطرح می‌کنند.
منشأ بودن هوای نفس برای انحرافات، از موضوعاتی است که در فرهنگ اسلامی کاملا شناخته شده است. قرآن کریم در موارد بسیاری منشأ انحرافات مردم را پیروی از هوای نفس معرفی میکند و حتی تمایلات نفسانی را مانع از ایمان آوردن، رفتن به طرف خدا و پیمودن راه حق می‌داند. قرآن همچنین علت اینکه کسانی علیه انبیا قیام کردند، آنها را به قتل رساندند، و پرچم مخالفت با آنها را برافراشتند، هوای نفس معرفی میکند و میفرماید: أَفَکُلَّمَا جَاءکُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنفُسُکُمُ اسْتَکْبَرْتُمْ فَفَرِیقاً کَذَّبْتُمْ وَفَرِیقاً تَقْتُلُونَ.
در نهج‌البلاغه نیز در موارد بسیاری به این مطلب اشاره شده است. یکی از روشن‌ترین آنها خطبه 105 است که حضرت در آن میفرماید: عِبَادَ اللَّهِ لَا تَرْکَنُوا إِلَى جَهَالَتِکُمْ وَلَا تَنْقَادُوا لِأَهْوَائِکُمْ فَإِنَّ النَّازِلَ بِهَذَا الْمَنْزِلِ نَازِلٌ بِشَفَا جُرُفٍ هَارٍ؛ به جهالت‌های خودتان اعتماد نکنید و مطیع هواهای نفسانی‌تان نباشید! اگر کسی در چنین موقعیتی قرار بگیرد که بدون علم و معرفت و بدون تعقل و درک صحیح، راهی را انتخاب کند و به دنبال هوای نفسش برود همانند کسی است که لب پرتگاهی در حال ریزش قرار گرفته است. سپس حضرت این‌گونه توضیح می‌دهند: هرکه به دنبال هوای نفس می‌رود، در واقع بار سنگینی از پستی و پلیدی را بر دوش خودش حمل میکند و برای اینکه سخنش را قبول کنند، حرف‌های نادرستی را بدعت‌گذاری میکند؛ یَنْقُلُ الرَّدَى عَلَى ظَهْرِهِ مِنْ مَوْضِعٍ إِلَى مَوْضِعٍ لِرَأْیٍ یُحْدِثُهُ بَعْدَ رَأْیٍ یُرِیدُ أَنْ یُلْصِقَ مَا لَا یَلْتَصِقُ وَیُقَرِّبَ مَا لَا یَتَقَارَب؛ پستی و پلیدی را بر پشت خودش حمل میکند و چیزهایی را که به هم ربطی ندارند به زور به هم می‌چسباند و می‌گوید من برداشت جدیدی دارم. می‌خواهد چیزهایی را به هم بچسباند که به هم ربطی ندارند، اما او برای رسیدن به هوای نفسش آنها را سرهم‌بندی میکند تا مردم را فریب دهد. چیزهایی را به هم نزدیک میکند که به هم نزدیک‌شدنی نیستند و خیلی با هم فاصله دارند، اما او سعی میکند به هر صورتی که شده، آنها را به هم نزدیک کند و دیگران را فریب بدهد تا خیال کنند روشی که او پیشنهاد میکند، معقول و توجیه‌بردار است.
تاکنون نظری ثبت نشده است