تفسیر آیه 60 سوره توبه

1 تعداد قطعات
25 دقیقه مدت قطعه
526 دریافت شده

پخش

نام سریالی : تفسیر سوره توبه

منو

توضیحات
قطعات
مشخصات
تصاویر

سخنرانی حجت الاسلام محسن قرائتی با موضوع تفسیر سوره توبه - آیه 60

إِنَّمَا الصَّدَقَتُ لِلْفُقَرَآءِ وَالْمَسَکِینَ وَالْعَمِلِینَ عَلَیْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِى الرِّقَابِ وَالْغَرِمِینَ وَ فِى سَبِیلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِّنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ‏

ترجمه
همانا صدقات (زکات)، براى نیازمندان و درمانده ‏گان و کارگزارانِ زکات و جلب دلها و آزادى بردگان و اداى بدهى بدهکاران و (هزینه‏ جهاد) در راه خدا و تأمین در راه مانده است، این دستور، فرمانى است از جانب خدا و خداوند، دانا و حکیم است.

«صَدقه» و «صِداق»، از «صِدق» است. «صَدقه»، نشان صداقت در ایمان به خدا و «صِداق» یا مهریه، نشانه‏ صِدق و راستى در علاقه به همسر است.
مراد از صدقه در این آیه، زکات واجب است.
«فَقیر»، از «فَقر»، به معناى کسى است که نادارى، ستون فقراتش را مى‏ شکند. و «مسکین»، از «مَسکن»، یعنى آنکه به خاطر نادارى، خانه‏ نشین شده است. طبق بعضى روایات، فقیر نادارى است که از مردم درخواست نمى‏ کند، ولى مسکین کسى است که از شدّت بینوایى، سؤال و درخواست مى‏ کند.
از این که در آیات قبل، منافقان از نحوه‏ تقسیم اموال به پیامبر عیب مى ‏گرفتند؛ «یلمزک فى الصدقات» و در این آیه، صدقات تنها براى گروه ‏هاى خاصّى اجازه داده شده، مى ‏فهمیم که منافقان، به زکات چشم داشته ‏اند.
«العاملین علیها»، عاملان زکات، همه‏ آنانند که در جمع ‏آورى، نگهدارى، توزیع و محاسبات زکات، زحمت مى ‏کشند که اجرت آنان از زکات پرداخت مى‏ شود.
«مؤلّفة قلوبهم»، آنانند که زمینه ‏اى براى گرایش به اسلام ندارند و با مصرف بخشى از زکات، مى ‏توان قلوب آنان را جذب کرد.
البتّه پرداخت زکات براى تألیف قلوب، به مفهوم ایمان آوردنِ پولى نیست، بلکه زمینه‏ سازى براى حصول درک و آموزش و سپس معرفت و ایمان است. «یتألّفهم و یعلّمهم کى ما یعرفوا»
«الغارمین» که یکى از مصارف زکات است، بدهکارانى هستند که بى ‏تقصیر زیربار قرض رفته ‏اند، مثل آنان که در آتش ‏سوزى، سیل، غرق کشتى و حوادث طبیعى دیگر، هستى و دارایى خود را از دست داده‏ اند.
امام صادق (ع) فرمود: «ایّما مؤمن او مسلمِ ماتَ و ترک دیناً و لم یکن فى فسادٍ ولا اسرافِ فعلى الأمام ان یقضیه» هر مؤمن یا مسلمانى که بمیرد و بدهى بر جاى گذارد، که بر اساس فساد و اسراف نباشد، پرداخت بدهى او بر امام است.
«فى سبیل اللَّه»، همه کارهاى خداپسندانه است و شامل مواردى چون تبلیغات دینى، خدماتِ رفاهى و گره‏ گشایى از مشکلات مسلمانان مى‏ شود. گرچه مصداق بارز آن در غالب تفاسیر، جنگ و جهاد معرّفى شده است.
«ابن السبیل»، کسى است که در وطن خویش توانگر است، ولى در سفر، گرفتار و بى‏پول شده است.
سیماى زکات
حکم زکات در مکّه نازل شده است، امّا به علّت کمى مسلمانان و اندک بودن پول زکات، مردم خودشان مى‏ پرداختند. پس از تشکیل حکومت اسلامى در مدینه، مسأله‏ گرفتن زکات از مردم و واریز کردن آن به بیت‏ المال و تمرکز آن توسّط حاکم اسلامى مطرح شد. «خذ من اموالهم صدقة»
زکات مخصوص اسلام نیست، بلکه در ادیان پیشین نیز بوده است. حضرت عیسى‏ی (ع) در گهواره به سخن آمد و گفت: «اوصانى بالصلوةِ والزّکوة» و حضرت موسى‏ (ع) خطاب به بنى ‏اسرائیل مى ‏فرماید: «اقیموا الصلوة واتُوا الزّکوة» و درباره‏ عموم پیامبران مى‏ خوانیم: «و جعلناهم ائمّةً یهدون بامرنا و اوحینا الیهم فعلَ الخیراتِ واقامَ الصلوة و ایتاء الزکوة»
در قرآن چهار تعبیر براى زکات بیان شده است:
1- ایتاء مال. « وآتى المال على حبّه ذوى القربى»
2- صدقه. « خذ من اموالهم صدقة»
3- انفاق. «یقیموا الصلوة وینفقوا»
4- زکات. «یقیمون الصلاة ویؤتون الزکوة»
در قرآن، معمولاً زکات همراه با نماز آمده است و طبق روایات، شرط قبولى نماز، پرداخت زکات است. این پیوند رابطه‏ با خدا و رابطه با مردم را مى ‏رساند.
در قرآن هیچ یک از واجبات دین، این‏گونه مقارن با نماز نیامده است.
گرفتن زکات بر سادات حرام است، گروهى از بنى هاشم از پیامبر تقاضا کردند تا مسئول جمع ‏آورى زکات چهارپایان باشند و بدین وسیله سهمى به عنوان کارگزاران زکات نصیبشان گردد. حضرت فرمودند: زکات بر من و شما حرام است. مگر آنکه دهنده و گیرنده‏ زکات هر دو سیّد باشند.
قانون زکات، به معناى تمایل اسلام به وجود قشرِ فقیرِ زکات گیرنده و ثروتمندِ زکات دهنده نیست، بلکه راه حلّى براى یک واقعیّت خارجى جامعه است. اغنیا هم گاهى با پدیده‏ هایى چون سرقت، آتش ‏سوزى، تصادف، جنگ و اسارت مواجه مى‏ شوند و در نظام اسلامى باید بودجه‏ اى براى تأمین اجتماعى باشد.
در روایات آمده است: خداوند در مال اغنیا به مقدار حلّ مشکل نیازمندان حقّى قرار داده است و اگر مى ‏دانست که برایشان کافى نیست، آن را مى ‏افزود. اگر مردم حقوق فقرا را به آنان مى‏ پرداختند، همه زندگى خوبى داشتند و اگر اغنیا زکات مى‏ دادند، فقیرى در کار نبود.
بر خلاف عقیده‏ بعضى در مورد جلوگیرى از افزایش درآمد افراد و محدود ساختن آن، اسلام عقیده دارد که باید به انسان آزادى نسبى داد تا با تلاش، ابتکار و بهره ‏گیرى از طبیعت رشد کند، ولى مالیات هم بپردازد.
شرط مصرف زکاتِ در راه خدا، «فى سبیل اللَّه» فقر نیست، بلکه در هر جا که کمک به حاکمیّت خطّ اسلام کند، مى ‏توان خرج کرد.
براى نجات جامعه از شرّ افراد شرور، مى توان از زکات استفاده کرد و این مشمولِ «والمؤلفة قلوبهم» است.
اگر بر گردن کسى، دیه ثابت شد و توان پرداخت نداشت، مشمول «والغارمین» است و مى‏توان از زکات به او کمک کرد.
شاید تعبیر «وفى الرقاب»، شامل مصرف زکات براى آزادسازى زندانیان یا تأمین مخارج آنان هم بشود.
تقسیم زکات در موارد هشت گانه، لازم نیست یکسان باشد؛ بلکه زیر نظر حاکم اسلامى و به مقدار نیاز و ضرورت تقسیم مى‏ شود.
زکات، عامل تعدیل ثروت است.
زکات، تشکّر عملى از داده ‏هاى الهى است.
زکات، فاصله طبقاتى را کاسته، کینه‏ میان فقرا و ثروتمندان را مى ‏زداید.
زکات، روح سخاوت و رحمت را در انسان زنده ساخته، از دنیا طلبى و وابستگى مادّى مى‏ کاهد.
زکات، پشتوانه‏ تأمین اجتماعى محرومان است. به فقیر مى‏ گوید: نگران نباش، به ورشکسته مى‏ گوید: تلاش مجدّد کن، به مسافر مى ‏گوید: از ماندن در راه نترس، به کارمند مى‏ گوید: سهم تو محفوظ است، به بردگان وعده‏ آزادى مى‏ دهد، بازار خدمات الهى را رونق مى ‏بخشد و دل‏ هاى دیگران را به اسلام جذب مى‏ کند.
غفلت از یاد خدا، بهره ‏کشى از مردم، سنگدلى، طغیان و عیّاشى، ثمره‏ تکاثر و ثروت‏ اندوزى است و زکات، داروى این بیمارى است.
زکات، علاوه بر محرومیت زدایى، گرایش به اسلام را مى ‏افزاید و یا لااقل موجب ترک همکارى افراد با دشمنان اسلام مى‏ گردد. چنانکه در روایات آمده است که گاهى افرادى که ایمان ضعیفى دارند، با کمک ‏هاى مالى و نزدیک شدن به اسلام، ایمانشان استوار مى‏ شود.
زکات که نمودارى از نظام اسلامى است زمینه ‏ساز عدالت اجتماعى، فقرزدایى، تأمین کارمندان، محبوبیت بین ‏المللى، آزادى بردگان و افراد در بند، به حرکت درآوردن نیروها، حفظ آیین و کیان مسلمانان و گسترش خدمات عمومى است.

پیام ها

1- زکات، نشانه‏ صداقت در اظهار ایمان است. «انّما الصدقات»
2- تقسیم زکات براساس وحى است، نه توقّعات. در مقابل عیب‏جویى منافقان، فرمود: «انّما الصدقات للفقراء و...»
3- مصرف زکات در غیر موارد هشت گانه‏ این آیه، جایز نیست. «انّما الصدقات»
4- یکى از اصول عدالت اجتماعى اسلامى، بیمه و تأمین زندگى محرومان است.«انّما الصدقات للفقراء»
5 - همه‏ دارایى‏ هاى انسان از خودش نیست، دیگران هم در آن سهم دارند. «للفقراء و ...»
6- پرداخت کنندگان زکات، نباید بر فقیران منّت بگذارند، چون سهم زکات، ملک خودشان است. «للفقراء»
7- فقرزدایى باید در رأس برنامه ‏هاى نظام اسلامى باشد. «فریضة من اللَّه» ابتدا «للفقراء» مطرح شد و سپس موارد دیگر.
8 - تأمین زندگى کسانى که به دنبال اقامه‏ احکام و فرائض دینى هستند، لازم است. «والعالمین علیها»
9- هر کارى بها و ارزشى دارد، خواه کارگر و کننده‏ى آن نیازمند باشد، یا غنى. «العاملین علیها»
10- همچنان که قاضى باید تأمین شود تا به فکر رشوه نیفتد، دست اندرکاران زکات هم باید تأمین شوند تا به فکر رشوه و اختلاس نیفتند. «العاملین علیها»
11- براى جمع ‏آورى زکات، باید کسانى از سوى حکومت اسلامى مأمور شوند. «العاملین علیها»
12- مسائل مادى و معنوى، به هم آمیخته است. «والمؤلفة قلوبهم»
13- اسلام، برخلاف استعمارگران دروغگو و لاف زن، با حلّ مشکلات اقتصادى جامعه ‏ها و به قصد قربت، همراه با برهان و ارشاد، مکتب خود را توسعه مى ‏دهد. «المؤلفة قلوبهم»
14- از وظایف دولت اسلامى آن است که مال را وسیله جذب دل ها قرار دهد. «والمؤلفة قلوبهم»
15- اسلام براى آزادى بردگان، بودجه قرار داده است. «وفى الرقاب»
16- مخارج تشکیلات زکات، بر دولت تحمیل نمى‏ شود، بلکه خودکفاست. «العاملین علیها»
17- حکومت اسلامى، مسئول گرفتن زکات و پرداختِ بجاى آن است، تا فقرا، خود مستقیماً نزد اغنیا نروند و احساس حقارت نکنند. «العاملین علیها»
18- بودجه‏ جهاد و دفاع از سرزمین اسلامى از زکات و به دوش مردم است. «فى سبیل اللَّه»
19- مال، باید وسیله‏ قرب به خدا باشد. «فى سبیل اللَّه»
20- اسلام با تأمین بودجه براى واماندگان در سفر، به مسأله‏ سفر، تجارت و سیاحت بها داده است. «ابن السبیل»
21- قانون زکات، قانونى حساب شده و حکیمانه است. «انمّا الزکاة... فریضةً... علیم حکیم»
22- اسلام، تنها دین عبادت نیست، قوانین اقتصادى هم دارد. «فریضةً»
در اسلام، مسائلى همچون هدیه، سوغات و اطعام، به عنوان اهرمى جهت جذب قلوب به حساب آمده است.
آیه ‏اى دیگر مى ‏فرماید: «خذ من اموالهم صدقة»

منبع پایگاه درس هایی از قرآن