تفسیر آیه 1 -4 سوره قلم

1 تعداد قطعات
13 دقیقه مدت قطعه
580 دریافت شده

پخش

نام سریالی : تفسیر سوره قلم

منو

توضیحات
قطعات
مشخصات
تصاویر

سخنرانی حجت الاسلام محسن قرائتی با موضوع تفسیر سوره قلم- آیه 1 -4

ن وَالْقَلَمِ وَمَا یَسْطُرُونَ

مَآ أَنتَ بِنِعْمَةِ رَبِّکَ بِمَجْنُونٍ

وَإِنَّ لَکَ لَأَجْراً غَیْرَ مَمْنُونٍ

وَإِنَّکَ لَعَلَى‏ خُلُقٍ عَظِیمٍ‏

ترجمه
نون. به قلم و به آنچه مى‏نویسند سوگند.
که تو به خاطر (لطف و) نعمت پروردگار دیوانه نیستى.
و همانا براى تو پاداش بى‏پایان است.
و حقّاً که تو بر اخلاق بزرگى استوارى.

«ممنون» اگر از «مَنّ» به معناى قطع باشد، به معناى پاداش بى انقطاع است و اگر از «منّت» باشد به معناى آن است که الطاف الهى بدون منّت است. ظاهرا معناى اول منظور باشد، زیرا به رخ کشیدن نعمت از جانب خداوند عیب نیست، بلکه انگیزه‏ اى براى شکر و اطاعت از او مى‏ شود.
نقش قلم از نقش زبان، شمشیر، درهم و دینار، شهرت و فرزند بیشتر است. زیرا قلم تجربه قرنها را به هم منتقل مى ‏کند و فرهنگ را رشد مى ‏دهد. افراد را با قلم مى ‏توان خواب یا بیدار کرد. ملّتى را مى ‏توان با قلم، عزیز یا ذلیل کرد. قلم یک فریاد ساکت است. قلم سند رسمى است. قلم گزارشگر تاریخ است.
سوگند به قلم، نشانه فرهنگ و تمدن است. تکیه بر قلم، تکیه بر سند و استدلال است. رابطه با قلم رابطه با علم است. در میان تمام صداها، سه صدا امتیاز دارد: صداى قلم دانشمندان، صداى پاى مجاهدان و صداى چرخ ریسندگان. آرى، امّتى عزیز است که علم و قدرت و اقتصادش پویا باشد و اگر امروز بخواهیم این سه صدا را نقل کنیم، باید بگوییم: صداى چاپخانه، توپخانه و کارخانه، یعنى قدرت فرهنگى، نظامى و اقتصادى.
قلم‏ ها و نوشته‏ ها، حافظ علومند. در حدیث مى‏خوانیم: «قیّدوا العلم بالکتابةِ»
کسى به قلم و نوشته سوگند یاد مى‏کند که در تمام عمرش یک سطر ننوشت: «لا تخطّه بیمینک». به قول حافظ:
نگار من که به مکتب نرفت و خط ننوشت‏
به غمزه مسئله‏ آموز صد مدرّس شد
در نسبت جنون به افراد برجسته تعجب نکنید، قرآن مى ‏فرماید: «کذلک ما اتى الّذین من قبلهم من رسول الاّ قالوا ساحر او مجنون» هیچ پیامبرى به سراغ مردم نیامده، مگر آنکه به او گفتند: ساحر یا دیوانه است.
پاداشهاى الهى را ساده ننگرید. «أجر کبیر»، «أجر عظیم»، «أجر کریم»، «أجر غیر ممنون»، «أجراً حسنا»، «أجره على اللّه».

اخلاق در اسلام‏
در میان صفات و ویژگى‏هاى پیامبر، قرآن بر اخلاق آن حضرت تکیه کرده و آن را «خلق عظیم» خوانده است. به همین مناسبت، سخنان برخى از پیشوایان دینى در این زمینه را از کتاب میزان الحکمه، باب خلق نقل و ترجمه مى ‏کنیم.
حضرت على‏ (ع) فرمود: «رُبّ عزیز اذلّه خلقه و ذلیل اعزّه خلقه» چه بسیارند عزیزانى که به خاطر بداخلاقى ذلیل مى‏ شوند و ذلیلانى که به خاطر حُسن خلق عزیز مى‏ شوند.
امام حسن‏ فرمود : «حُسن الخلق رأس کلّ بِرّ» خوش اخلاقى سرآمد هر کار نیک است.
پیامبر اکرم‏ فرمود: «انّما تفسیر حسن الخلق ان اصاب الدنیا یرضى و انّ لم یصبه لم یسخط» حسن خلق به این است که اگر کامیاب شدى راضى باشى و اگر نشدى عصبانى نشوى .
حضرت على‏ فرمود: «ان العبد المسلم یبلغ بحسن خلقه درجة الصائم القائم» انسان در اثر حسن خلق به درجه نمازگزاران روزه دار مى‏رسد.
امام صادق‏ (ع) فرمود: مکارم اخلاق ده چیز است: یقین، قناعت، صبر، شکر، حلم، حسن خلق، سخاوت، غیرت، شجاعت، جوانمردى.
حضرت على‏ (ع) فرمود: «من مکارم الاخلاق، ان تصل من قطعک و تعطى من حرمک و تعفوا من ظلمک» از مکارم اخلاق آن است که هر کس با تو قطع رابطه کرد، تو با او رابطه برقرار کنى و اگر تو را محروم کرد، تو به او عطا کنى و اگر به تو ظلم نمود، او را عفو نمایى.
امام صادق‏ (ع) فرمود: «الخلق الحسن یمیت الخطیئة کما تمیت الشمس الخبیث» اخلاق نیکو سبب نابودى گناهان است همانگونه که خورشید خباثت ها را مى‏میراند.
همچنین فرمود: «حسن الخلق یثبت المودّة» اخلاق نیکو علاقه‏ ها را محکم و استوار مى ‏کند.
پیامبر اکرم‏ فرمود: «خصلتان لا یجتمعان فى المؤمن، البخل و سوء الخلق» در افراد باایمان بخل و بداخلاقى جمع نمى‏ شود.
به پیامبر اکرم‏ گفته شد: فلان زن، اهل عبادت ولى بداخلاق است و همسایه ‏اش را با زبان مى‏ رنجاند. حضرت فرمود: «لا خیر فیها هى من اهل النار» او اهل دوزخ است.
در روایات آمده است، هنگامى که پیامبر اکرم‏ سعدبن معاذ را دفن کرد. فرمود: به خاطر بداخلاقى او در منزل، فشار قبرى بر او وارد شد.
خُلق عظیم‏
کلمه خُلق به صفاتى گفته مى‏ شود که با سرشت و خوى انسان عجین شده باشد و به رفتارهاى موسمى و موقّت گفته نمى‏ شود. تفسیرهاى مختلفى درباره «خلق عظیم» شده ‏است، از جمله:
الف) عایشه گوید: اخلاق پیامبر، متضمّن 10 آیه اول سوره مؤمنون است و بالاتر از این مدح، مدحى نیست.
ب) مراد، تخلّق به اخلاق اسلام و طبع بزرگ است.
ج) مراد، صبر بر حق و تدبیر امور بر اقتضاى عقل است.
د) برخى از کتب لغت، خلق را به معناى دین و آئین گرفته‏اند، چنان که در حدیثى از امام باقر (ع) مى‏ خوانیم که آن حضرت فرمود: مراد از خلق عظیم آئین اسلام است.
ه) مراد، برخورد بزرگوارانه با مخالفان است. چنان که خداوند او را به این شیوه، مامور ساخته بود: «خذ العفو و امر بالعروف و اعرض عن الجاهلین»
و) مراد، مکارم اخلاق است. چنانکه از آن حضرت روایت شده که فرمود: «انّما بُعثت لاتمّم مکارم الاخلاق» و فرمود: «ادّبنى ربّى فاحسن تادیبى» پروردگارم مرا تربیت نمود و چه خوب تربیت نمود.
ز) عایشه درباره اخلاق پیامبر گفت: «کان خلقه القرآن» اخلاق پیامبر، تجسم قرآن بود.
مرحوم علامه طباطبایى در تفسیرالمیزان، حدود 27 صفحه در زمینه اخلاق و سنن و آداب زندگى پیامبر روایاتى را نقل کرده است، که به برخى از آنها فهرست وار اشاره مى ‏کنیم:
1. پیامبر اکرم‏ خود کفش خود را مى‏دوخت.
2. لباس خود را وصله مى‏زد.
3. گوسفند را خودش مى‏دوشید.
4. با بردگان، هم غذا مى‏شد.
5. بر زمین مى‏نشست.
6. بر الاغ سوار مى‏شد.
7. حیا مانعش نمى‏شد که نیازهاى خود را از بازار تهیه کند.
8. به توانگران و فقرا دست مى‏داد و دست خود را نمى‏کشید تا طرف دست خود را بکشد.
9. به هرکس مى‏رسید، چه بزرگ و چه کوچک، سلام مى‏کرد.
10. اگر چیزى تعارفش مى‏کردند، آنرا تحقیر نمى‏کرد، اگرچه یک خرماى پوسیده بود.
11. کم خرج، کریم الطبع و خوش معاشرت بود.
12. بدون اینکه قهقهه کند، همیشه تبسّمى بر لب داشت.
13. بدون اینکه چهره درهم کشیده باشد، همیشه اندوهگین به نظر مى‏رسید.
14. بدون اینکه از خود ذلتى نشان دهد، همواره متواضع بود.
15. بدون اینکه اسراف ورزد، سَخىّ بود.
16. بسیار دل نازک و مهربان بود.
17. هرگز دست طمع بسوى چیزى دراز نکرد.
18. هنگام بیرون رفتن از خانه، خود را در آینه مى‏دید، موى خود را شانه مى‏زد و چه بسا این کار را در برابر آب انجام مى‏داد.
19. هیچ گاه در مقابل دیگران پاى خود را دراز نمى‏کرد.
20. همواره بین دو کار، دشوارتر آن را انتخاب مى‏کرد.
21. هیچ وقت به خاطر ظلمى که به او مى‏ شد در صدد انتقام بر نمى ‏آمد مگر آنکه محارم خدا هتک شود که به خاطر هتک حرمت خشم مى‏کرد.
22. هیچ وقت در حال تکیه کردن غذا میل نکرد.
23. هیچ وقت شخصى از او چیزى درخواست نکرد که جواب (نه) بشنود و حاجت حاجتمندان را رد نکرد.
24. نمازش در عین تمامیّت، سبک و خطبه‏اش کوتاه بود.
25. مردم، آن حضرت را به بوى خوشى که از او به مشام مى ‏رسید، مى‏ شناختند.
26. وقتى در خانه مهمان داشت،اول کسى بود که شروع به غذا مى‏کرد و آخرین کسى بود که از غذا دست مى‏ کشید تا مهمانان راحت غذا بخورند.
27. بر سر سفره، همیشه از غذاى جلوى خود میل مى‏کرد.
28. آب را با سه نفس مى ‏آشامید.
29. جز با دست راست چیزى نمى‏ داد و نمى گرفت و غذا نمى ‏خورد.
30. وقتى دعا مى‏کرد، سه بار دعا مى‏کرد و وقتى سخن مى‏گفت در کلام خود تکرار نداشت.
31. اگر اذن دخول به خانه مردم مى‏گرفت، سه بار تکرار مى ‏کرد.
32. کلامش روشن بود به طورى که هر شنونده‏اى آنرا مى ‏فهمید.
33. نگاه خود را بین افرادى که در محضرش بودند تقسیم مى ‏کرد.
34. هر گاه با مردم سخن مى‏گفت، در حرف زدن تبسم مى‏ کرد.

پیام ها
1- سوگند به قلم به جاى سوگند به بیان، تشویق سوادآموزى و مقام دانش پژوهى است. (مبارزه با بیسوادى و ترغیب به نوشتن و خواندن از برنامه‏ هاى اولویّت دار اسلام است.) (والقلم و ما یسطرون)
2- عصمت و مصونیّت پیامبر در سایه لطف الهى است. «ما انت بنعمة ربّک بمجنون»
3- آنچه در برابر فشار تهمت،انسان را پایدار مى‏کند توجه به لطف و پاداش الهى است. «انّ لکَ لاجراً غیر ممنون»
4- اگر از پاداش مردم چشم پوشى کنیم، به پاداش هاى پایدار الهى مى‏رسیم. «َلاجراً غیر ممنون»
5 - پاداش ابدى براى کسى است که خُلق او عظیم باشد. «لأجراً غیر ممنون... . لعلى خلق عظیم»
6- تسلّط بر اخلاق عظیم، مقارن تسلط بر راه مستقیم است. «انّک لعلى خلق عظیم» (و در جاى دیگر مى‏فرماید: «انّک لمن المرسلین على صراط مستقیم»)
7- کمالات پیامبر با او عجین است، و او بر آنها تسلط دارد. «لعلى خلق عظیم»
8 - دفاع از شخصیت‏هاى مذهبى که مورد تهمت و تحقیر قرار مى‏گیرند، لازم است. «ما انت بنعمة ربّک بمجنون - انّک لعلى خلق عظیم»

منبع: پایگاه درس هایی از قرآن