display result search
- 9667
- 1000
- 1000
- 1000
تفسیر آیه 1 سوره ممتحنه
سخنرانی حجت الاسلام محسن قرائتی با موضوع تفسیر سوره ممتحنه- آیه 1
یَآ أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لَا تَتَّخِذُواْ عَدُوِّى وَعَدُوَّکُمْ أَوْلِیَآءَ تُلْقُونَ إِلَیْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ کَفَرُواْ بِمَا جَآءَکُم مِّنَ الْحَقِّ یُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَإِیَّاکُمْ أَن تُؤْمِنُواْ بِاللَّهِ رَبِّکُمْ إِن کُنتُمْ خَرَجْتُمْ جِهَاداً فِى
سَبِیلِى وَابْتِغَآءَ مَرْضَاتِى تُسِرُّونَ إِلَیْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَأَنَاْ أَعْلَمُ بِمَآ أَخْفَیْتُمْ وَمَآأَعْلَنتُمْ وَمَن یَفْعَلْهُ مِنکُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَآءَ السَّبِیلِ
ترجمه
اى کسانى که ایمان آورده اید! دشمن من و دشمن خود را دوست نگیرید. شما با آنان طرح دوستى مى افکنید، در حالى که آنان نسبت به حقّى که براى شما آمده است، کفر ورزیده اند. (علاوه بر آن که) آنان شما و پیامبر را به خاطر ایمان به خدا که پروردگار شما است، (از مکّه) اخراج و آواره نموده اند. اگر شما براى جهاد در راه من وطلب رضاى من (از وطن) بیرون آمده اید (با آنان دوستى نکنید). شما مخفیانه دوستى خود را به آنان مى رسانید در حالى که من به آنچه مخفیانه و آنچه آشکارا انجام دهید آگاه ترم و هر کس از شما چنین کند، قطعاً از راه راست گم گشته است.
کلمه «عدّو» هم به یک نفر و هم به گروهى از افراد اطلاق مى شود، ولى در اینجا مراد، گروه است؛ زیرا در مقابل آن، کلمه «اولیاء» که جمع است، به کار رفته است.
مراد از اخراج پیامبر و مسلمانان، بدرفتارى با آنان بود تا جایى که پیامبر و مسلمانان براى رهایى از بدرفتارى کفّار، خودشان از مکّه خارج شدند.
در تفاسیر مى خوانیم: یکى از یاران پیامبر، نامهاى را به زنى داد تا براى مشرکان مکّه ببرد و آنان را از تصمیم پیامبر مبنى بر فتح مکّه آگاه کند.
جبرئیل، موضوع را به رسول اکرم خبر داد و پیامبر، حضرت على (ع)، و جمع دیگرى را براى پس گرفتن نامه از آن زن، به سوى مکّه فرستاد و فرمود: «در فلان منطقه آن زن را خواهید یافت». گروه اعزامى حرکت کردند و در همان نقطه اى که پیامبر فرموده بود، آن زن را یافتند و سراغ نامه را از او گرفتند. زن از وجود چنین نامه اى اظهار بى اطلاعى کرد. بعضى از اصحاب، سخنان زن را باور کردند و خواستند به مدینه برگردند، امّا حضرت على (ع) فرمود: «نه جبرئیل به پیامبر دروغ گفته و نه آن حضرت به ما، بنابراین قطعاً نامه مورد نظر در نزد این زن است». سپس شمشیر کشید که نامه را بگیرد. زن که مسئله را جدّى دید، نامه را از میان موهاى سرش بیرون آورد و آن را تحویل داد.
نامه را نزد پیامبر آوردند. حضرت، نویسنده نامه - حاطب بن ابى بلتعه - را احضار و او را توبیخ کرد. حاطب گفت: من خائن نیستم ولى از آنجا که بستگانم در مکّه و در میان مشرکان به سر مىبرند، خواستم دل مشرکان را به دست بیاورم تا بستگانم در آسایش به سر برند. پیامبر او را بخشیدند و این آیات نازل شد.
جالب این که این زن از مکّه به مدینه آمد و از پیامبر اکرم تقاضاى کمک کرد. حضرت از او پرسید: آیا به اسلام ایمان آورده اى؟ گفت: نه. فرمود: آیا از مکّه هجرت کرده اى تا به مهاجران ملحق شوى؟ گفت: نه. پرسید: پس چرا به مدینه آمده اى؟ گفت: براى دریافت کمک از شما. حضرت فرمود: پس جوانانى که در مکّه دور تو بودند، چه شدند؟ (اشاره به این که تو در مکّه خواننده بودى و مشتریان جوان داشتى)! گفت: بعد از شکست مردم مکّه در جنگ بدر، دیگر کسى به سراغم نیامد (کنایه از عمق تأثیر شکست در روحیه مردم). حضرت دستور داد تا به او کمک کنند. (آرى، دستور کمک به غریبه گرچه کافر باشد).
از این ماجرا معلوم مى شود که حفظ اسرار نظامى به قدرى لازم است که حضرت على (ع) حامل نامه را به کشتن تهدید کرد و فرمود: «لاَردنَّ رأسک الى رسول اللّه سرت را براى رسول خدا مى فرستم!
دشمن شناسى
قرآن در آیات متعدّدى از برنامه ها و توطئه هاى دشمن خبر مىدهد و وظیفه مسلمانان را به آنان گوشزد مى نماید:
الف) افکار و آرزوهاى دشمن:
«لتجدنّ اشدّ النّاس عداوةً للّذین آمنوا الیهود والّذین أشرکوا»قطعاً سختترین دشمنان اهل ایمان را یهودیان و مشرکان خواهى یافت.
«ما یودّ الّذین کفروا من أهل الکتاب و لا المشرکین أن ینزل علیکم من خیر من ربّکم» نه کفّار از اهل کتاب ونه مشرکان، هیچ کدام دوست ندارند که از طرف پروردگارتان به شما هیچ خیرى برسد.
«ودّوا لو تدهن فیدهنون» آرزو دارند که شما نرمش نشان دهید تا با شما سازش کنند.
«ودّوا ما عنتم» آرزو دارند که شما در رنج قرار گیرید.
«ودّ الّذین کفروا لو تغفلون عن أسلحتکم و امتعتکم...» آرزو دارند که شما از اسلحه و سرمایه خود غافل شوید.
ب) توطئه هاى دشمن:
«انّهم یکیدون کیداً» مخالفان، هرگونه توطئهاى را بر ضدّ شما به کار مىبرند.
«یشترون الضّلالة و یریدون ان تضلّوا السّبیل» آنان گمراهى را مى خرند و مى خواهند شما نیز گمراه شوید.
ج) رفتار دشمن:
«انّ الکافرین کانوا لکم عدوّاً مبیناً» کافران دشمنان آشکار شمایند.
«یخادعون اللّه والّذین آمنوا» با خدا و مؤمنان خدعه مىکنند.
«ان یثقفوکم یکونوا لکم اعداء» اگر بر شما مسلّط شوند، دشمن شما مىگردند.
«آمنوا بالّذى انزل على الّذین آمنوا وجه النهار واکفروا آخره لعلّهم یرجعون» به آنچه که بر مؤمنان نازل شده صبحگاهان ایمان بیاورید و شامگاهان از ایمان برگردید (تا شاید مؤمنان نیز در حقانیّت دین مردّد شده و) برگردند.
د) وظیفه مسلمانان در برابر دشمن:
«هم العدوّ فاحذرهم» آنان دشمنند پس از آنان حذر کن.
«واعدّوا لهم ما استطعتم من قوّة...» آنچه توان دارید براى مقابله با دشمن آماده کنید.
«لا تتّخذوا بطانة من دونکم لایألونکم خبالاً» غیر خودىها را محرم اسرار نگیرید که رعایت نمىکنند.
پیام ها
1- جامعه ایمانى حق ندارد با دشمنان خدا، رابطه دوستانه و صمیمانه داشته باشد. «یا أیّها الّذین آمنوا لاتتخذوا عدوّى و عدوّکم أولیاء»
2- ایمان به خداوند با برقرارى پیوند دوستى با دشمن خدا سازگار نیست.
«یا ایّها الّذین آمنوا لاتتّخذوا عدوّى... أولیاء»
3- دشمن خدا در حقیقت دشمن مؤمنان نیز هست. «عدوّى و عدوّکم»
4- گرچه کفّار دشمن ما هستند، ولى دلیل اصلى متارکهى ما با آنان، دشمنى آنها با خداست. کلمه «عدوّى» قبل از «عدوّکم» آمده است.
5 - القاى مودّت و ابراز دوستى با دشمنان، جرأت آنان را در برابر مؤمنان بیشتر مى کند. «تلقون الیهم بالمودّة و قد کفروا بما جاءکم من الحقّ»
6- اوامر و نواهى خود را به طور مستدل بیان کنید. «لاتتخذوا... قد کفروا... یخرجون الرسول و ایّاکم»
7- در سیاست خارجى، برقرارى رابطه و قطع روابط باید بر اساس ملاکهاى دینى باشد. «لاتتخذوا عدوّى و عدوّکم أولیاء»
8 - دین از سیاست جدا نیست. (فرمان قطع رابطه با دشمنان یک دستور سیاسى است که در متن قرآن آمده است). «لاتتخذوا عدوّى و عدوّکم أولیاء»
9- کفّار تنها در عقیده مخالف شما نیستند، بلکه کمر به حذف شما بستهاند. «کفروا... یخرجون الرّسول و ایّاکم»
10- دشمنى کفّار با شما به خاطر ایمان شما به خداست. «أن تؤمنوا باللّه ربّکم»
11- برقرارى رابطه با کفّار در صورتى جایز است که آنها به ارزشهاى شما احترام بگذارند و در صدد توطئه نباشند. «لاتتخذوا... قد کفروا... یخرجون الرّسول»
12- اسلام خواهان عزّت مسلمانان است. (اظهار مودّت به گروهى که به مکتب شما کافرند و بر ضدّ شما توطئه مى کنند، ذلّت است). «تلقون الیهم بالمودّة و قد کفروا بما جاءکم من الحق»
13- یک دل، دو دوستى بر نمى دارد. «ان کنتم جهاداً فى سبیلى وابتغاء مرضاتى تسرون الیهم بالمودّة»
14- جهاد باید خالصانه و براى خدا باشد. «جهاداً فى سبیلى وابتغاء مرضاتى»
15- خداوند از ارتباطات مخفیانه با کفّار آگاه است. «أنا أعلم بما أخفیتم»
16- توجّه به علم خداوند، سبب کاهش گناهان است. «أنا أعلم بما أخفیتم»
17- در تربیت، هم امر و هم نهى، «لاتتخذوا» هم استدلال، «عدوى و عدوکم» هم انگیزه. «یخرجون الرسول و ایّاکم» و هم تهدید. «و أنا أعلم بما أخفیتم»
18- چه بسیارند مؤمنانى که بد عاقبت مىشوند. «الّذین آمنوا... ضلّ سواء السّبیل»
19- چه بسیارند افرادى که در آغاز رزمنده بودند، ولى در اثر رابطه با دشمنان، بد عاقبت شدند. «خرجتم جهاداً فى سبیلى و ابتغاء مرضاتى... ضلّ سواء السّبیل»
20- فکر تأمین منافع از طریق روابط سرّى با دشمنان دین، بیراهه رفتن و حرکتى بىفرجام است. «و من یفعله منکم فقد ضلّ سواء السّبیل»
توضیحات
سیماى سوره ممتحنه
این سوره در مدینه نازل شده و داراى سیزده آیه است. به خاطر آیه دهم که درباره امتحان زنان مهاجر است، آن را «ممتحنه» نام گذارده اند.
محتواى این سوره دربارهى محبّت به خداوند متعال و نهى از دوستى با دشمنان اوست و به مسلمانان سفارش مىکند که حضرت ابراهیم (ع) را به عنوان الگوى خود قرار دهند و از او سرمشق بگیرند.
از میان یکصد و چهارده سوره قرآن کریم، در آغاز نُه سوره به مسئله دشمنشناسى توجّه شده است؛ سوره هاى برائت، احزاب، محمّد، ممتحنه، منافقون، معارج، بیّنه، کافرون و مسد.
در قرآن، آیات دشمن شناسى بیش از آیات الاحکام است. یکصد و نود و یک مرتبه واژه «ضَلَّ»، پانصد و بیست و یک مرتبه واژهى «کفر»، سى و هفت مرتبه واژه «نفاق» و چهل و پنج مرتبه واژه «صدّ» آمده است.
منبع: پایگاه درس هایی از قرآن
یَآ أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لَا تَتَّخِذُواْ عَدُوِّى وَعَدُوَّکُمْ أَوْلِیَآءَ تُلْقُونَ إِلَیْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ کَفَرُواْ بِمَا جَآءَکُم مِّنَ الْحَقِّ یُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَإِیَّاکُمْ أَن تُؤْمِنُواْ بِاللَّهِ رَبِّکُمْ إِن کُنتُمْ خَرَجْتُمْ جِهَاداً فِى
سَبِیلِى وَابْتِغَآءَ مَرْضَاتِى تُسِرُّونَ إِلَیْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَأَنَاْ أَعْلَمُ بِمَآ أَخْفَیْتُمْ وَمَآأَعْلَنتُمْ وَمَن یَفْعَلْهُ مِنکُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَآءَ السَّبِیلِ
ترجمه
اى کسانى که ایمان آورده اید! دشمن من و دشمن خود را دوست نگیرید. شما با آنان طرح دوستى مى افکنید، در حالى که آنان نسبت به حقّى که براى شما آمده است، کفر ورزیده اند. (علاوه بر آن که) آنان شما و پیامبر را به خاطر ایمان به خدا که پروردگار شما است، (از مکّه) اخراج و آواره نموده اند. اگر شما براى جهاد در راه من وطلب رضاى من (از وطن) بیرون آمده اید (با آنان دوستى نکنید). شما مخفیانه دوستى خود را به آنان مى رسانید در حالى که من به آنچه مخفیانه و آنچه آشکارا انجام دهید آگاه ترم و هر کس از شما چنین کند، قطعاً از راه راست گم گشته است.
کلمه «عدّو» هم به یک نفر و هم به گروهى از افراد اطلاق مى شود، ولى در اینجا مراد، گروه است؛ زیرا در مقابل آن، کلمه «اولیاء» که جمع است، به کار رفته است.
مراد از اخراج پیامبر و مسلمانان، بدرفتارى با آنان بود تا جایى که پیامبر و مسلمانان براى رهایى از بدرفتارى کفّار، خودشان از مکّه خارج شدند.
در تفاسیر مى خوانیم: یکى از یاران پیامبر، نامهاى را به زنى داد تا براى مشرکان مکّه ببرد و آنان را از تصمیم پیامبر مبنى بر فتح مکّه آگاه کند.
جبرئیل، موضوع را به رسول اکرم خبر داد و پیامبر، حضرت على (ع)، و جمع دیگرى را براى پس گرفتن نامه از آن زن، به سوى مکّه فرستاد و فرمود: «در فلان منطقه آن زن را خواهید یافت». گروه اعزامى حرکت کردند و در همان نقطه اى که پیامبر فرموده بود، آن زن را یافتند و سراغ نامه را از او گرفتند. زن از وجود چنین نامه اى اظهار بى اطلاعى کرد. بعضى از اصحاب، سخنان زن را باور کردند و خواستند به مدینه برگردند، امّا حضرت على (ع) فرمود: «نه جبرئیل به پیامبر دروغ گفته و نه آن حضرت به ما، بنابراین قطعاً نامه مورد نظر در نزد این زن است». سپس شمشیر کشید که نامه را بگیرد. زن که مسئله را جدّى دید، نامه را از میان موهاى سرش بیرون آورد و آن را تحویل داد.
نامه را نزد پیامبر آوردند. حضرت، نویسنده نامه - حاطب بن ابى بلتعه - را احضار و او را توبیخ کرد. حاطب گفت: من خائن نیستم ولى از آنجا که بستگانم در مکّه و در میان مشرکان به سر مىبرند، خواستم دل مشرکان را به دست بیاورم تا بستگانم در آسایش به سر برند. پیامبر او را بخشیدند و این آیات نازل شد.
جالب این که این زن از مکّه به مدینه آمد و از پیامبر اکرم تقاضاى کمک کرد. حضرت از او پرسید: آیا به اسلام ایمان آورده اى؟ گفت: نه. فرمود: آیا از مکّه هجرت کرده اى تا به مهاجران ملحق شوى؟ گفت: نه. پرسید: پس چرا به مدینه آمده اى؟ گفت: براى دریافت کمک از شما. حضرت فرمود: پس جوانانى که در مکّه دور تو بودند، چه شدند؟ (اشاره به این که تو در مکّه خواننده بودى و مشتریان جوان داشتى)! گفت: بعد از شکست مردم مکّه در جنگ بدر، دیگر کسى به سراغم نیامد (کنایه از عمق تأثیر شکست در روحیه مردم). حضرت دستور داد تا به او کمک کنند. (آرى، دستور کمک به غریبه گرچه کافر باشد).
از این ماجرا معلوم مى شود که حفظ اسرار نظامى به قدرى لازم است که حضرت على (ع) حامل نامه را به کشتن تهدید کرد و فرمود: «لاَردنَّ رأسک الى رسول اللّه سرت را براى رسول خدا مى فرستم!
دشمن شناسى
قرآن در آیات متعدّدى از برنامه ها و توطئه هاى دشمن خبر مىدهد و وظیفه مسلمانان را به آنان گوشزد مى نماید:
الف) افکار و آرزوهاى دشمن:
«لتجدنّ اشدّ النّاس عداوةً للّذین آمنوا الیهود والّذین أشرکوا»قطعاً سختترین دشمنان اهل ایمان را یهودیان و مشرکان خواهى یافت.
«ما یودّ الّذین کفروا من أهل الکتاب و لا المشرکین أن ینزل علیکم من خیر من ربّکم» نه کفّار از اهل کتاب ونه مشرکان، هیچ کدام دوست ندارند که از طرف پروردگارتان به شما هیچ خیرى برسد.
«ودّوا لو تدهن فیدهنون» آرزو دارند که شما نرمش نشان دهید تا با شما سازش کنند.
«ودّوا ما عنتم» آرزو دارند که شما در رنج قرار گیرید.
«ودّ الّذین کفروا لو تغفلون عن أسلحتکم و امتعتکم...» آرزو دارند که شما از اسلحه و سرمایه خود غافل شوید.
ب) توطئه هاى دشمن:
«انّهم یکیدون کیداً» مخالفان، هرگونه توطئهاى را بر ضدّ شما به کار مىبرند.
«یشترون الضّلالة و یریدون ان تضلّوا السّبیل» آنان گمراهى را مى خرند و مى خواهند شما نیز گمراه شوید.
ج) رفتار دشمن:
«انّ الکافرین کانوا لکم عدوّاً مبیناً» کافران دشمنان آشکار شمایند.
«یخادعون اللّه والّذین آمنوا» با خدا و مؤمنان خدعه مىکنند.
«ان یثقفوکم یکونوا لکم اعداء» اگر بر شما مسلّط شوند، دشمن شما مىگردند.
«آمنوا بالّذى انزل على الّذین آمنوا وجه النهار واکفروا آخره لعلّهم یرجعون» به آنچه که بر مؤمنان نازل شده صبحگاهان ایمان بیاورید و شامگاهان از ایمان برگردید (تا شاید مؤمنان نیز در حقانیّت دین مردّد شده و) برگردند.
د) وظیفه مسلمانان در برابر دشمن:
«هم العدوّ فاحذرهم» آنان دشمنند پس از آنان حذر کن.
«واعدّوا لهم ما استطعتم من قوّة...» آنچه توان دارید براى مقابله با دشمن آماده کنید.
«لا تتّخذوا بطانة من دونکم لایألونکم خبالاً» غیر خودىها را محرم اسرار نگیرید که رعایت نمىکنند.
پیام ها
1- جامعه ایمانى حق ندارد با دشمنان خدا، رابطه دوستانه و صمیمانه داشته باشد. «یا أیّها الّذین آمنوا لاتتخذوا عدوّى و عدوّکم أولیاء»
2- ایمان به خداوند با برقرارى پیوند دوستى با دشمن خدا سازگار نیست.
«یا ایّها الّذین آمنوا لاتتّخذوا عدوّى... أولیاء»
3- دشمن خدا در حقیقت دشمن مؤمنان نیز هست. «عدوّى و عدوّکم»
4- گرچه کفّار دشمن ما هستند، ولى دلیل اصلى متارکهى ما با آنان، دشمنى آنها با خداست. کلمه «عدوّى» قبل از «عدوّکم» آمده است.
5 - القاى مودّت و ابراز دوستى با دشمنان، جرأت آنان را در برابر مؤمنان بیشتر مى کند. «تلقون الیهم بالمودّة و قد کفروا بما جاءکم من الحقّ»
6- اوامر و نواهى خود را به طور مستدل بیان کنید. «لاتتخذوا... قد کفروا... یخرجون الرسول و ایّاکم»
7- در سیاست خارجى، برقرارى رابطه و قطع روابط باید بر اساس ملاکهاى دینى باشد. «لاتتخذوا عدوّى و عدوّکم أولیاء»
8 - دین از سیاست جدا نیست. (فرمان قطع رابطه با دشمنان یک دستور سیاسى است که در متن قرآن آمده است). «لاتتخذوا عدوّى و عدوّکم أولیاء»
9- کفّار تنها در عقیده مخالف شما نیستند، بلکه کمر به حذف شما بستهاند. «کفروا... یخرجون الرّسول و ایّاکم»
10- دشمنى کفّار با شما به خاطر ایمان شما به خداست. «أن تؤمنوا باللّه ربّکم»
11- برقرارى رابطه با کفّار در صورتى جایز است که آنها به ارزشهاى شما احترام بگذارند و در صدد توطئه نباشند. «لاتتخذوا... قد کفروا... یخرجون الرّسول»
12- اسلام خواهان عزّت مسلمانان است. (اظهار مودّت به گروهى که به مکتب شما کافرند و بر ضدّ شما توطئه مى کنند، ذلّت است). «تلقون الیهم بالمودّة و قد کفروا بما جاءکم من الحق»
13- یک دل، دو دوستى بر نمى دارد. «ان کنتم جهاداً فى سبیلى وابتغاء مرضاتى تسرون الیهم بالمودّة»
14- جهاد باید خالصانه و براى خدا باشد. «جهاداً فى سبیلى وابتغاء مرضاتى»
15- خداوند از ارتباطات مخفیانه با کفّار آگاه است. «أنا أعلم بما أخفیتم»
16- توجّه به علم خداوند، سبب کاهش گناهان است. «أنا أعلم بما أخفیتم»
17- در تربیت، هم امر و هم نهى، «لاتتخذوا» هم استدلال، «عدوى و عدوکم» هم انگیزه. «یخرجون الرسول و ایّاکم» و هم تهدید. «و أنا أعلم بما أخفیتم»
18- چه بسیارند مؤمنانى که بد عاقبت مىشوند. «الّذین آمنوا... ضلّ سواء السّبیل»
19- چه بسیارند افرادى که در آغاز رزمنده بودند، ولى در اثر رابطه با دشمنان، بد عاقبت شدند. «خرجتم جهاداً فى سبیلى و ابتغاء مرضاتى... ضلّ سواء السّبیل»
20- فکر تأمین منافع از طریق روابط سرّى با دشمنان دین، بیراهه رفتن و حرکتى بىفرجام است. «و من یفعله منکم فقد ضلّ سواء السّبیل»
توضیحات
سیماى سوره ممتحنه
این سوره در مدینه نازل شده و داراى سیزده آیه است. به خاطر آیه دهم که درباره امتحان زنان مهاجر است، آن را «ممتحنه» نام گذارده اند.
محتواى این سوره دربارهى محبّت به خداوند متعال و نهى از دوستى با دشمنان اوست و به مسلمانان سفارش مىکند که حضرت ابراهیم (ع) را به عنوان الگوى خود قرار دهند و از او سرمشق بگیرند.
از میان یکصد و چهارده سوره قرآن کریم، در آغاز نُه سوره به مسئله دشمنشناسى توجّه شده است؛ سوره هاى برائت، احزاب، محمّد، ممتحنه، منافقون، معارج، بیّنه، کافرون و مسد.
در قرآن، آیات دشمن شناسى بیش از آیات الاحکام است. یکصد و نود و یک مرتبه واژه «ضَلَّ»، پانصد و بیست و یک مرتبه واژهى «کفر»، سى و هفت مرتبه واژه «نفاق» و چهل و پنج مرتبه واژه «صدّ» آمده است.
منبع: پایگاه درس هایی از قرآن
تاکنون نظری ثبت نشده است