تفسیر آیه 39 سوره رعد

1 تعداد قطعات
9 دقیقه مدت قطعه
284 دریافت شده

پخش

نام سریالی : تفسیر سوره رعد

منو

توضیحات
قطعات
مشخصات
تصاویر

سخنرانی حجت الاسلام محسن قرائتی با موضوع تفسیر سوره رعد- آیه 39

یَمْحُواْ اللَّهُ مَا یَشَآءُ وَیُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْکِتَبِ‏

ترجمه

خداوند هر چه را بخواهد محو یا اثبات مى‏ کند و اُم الکتاب تنها نزد اوست‏

بحثى پیرامون مقدّرات الهى‏
مطابق آنچه از آیات و روایات به دست مى‏ آید مقدرات الهى بر دو نوع است:
1. امورى که مصلحت دائمى دارد و لذا قانونش هم دائمى است. مثل آیاتِ؛«ما یبدّل القول لدىّ» در کلام ما تبدّل راه ندارد. «کلّ شى‏ءٍ عنده بمقدار» هر چیزى در نزد پروردگار داراى حساب و کتاب دقیقى است. اینگونه مقدرات در لوح محفوظ ثبت است «فى لوح محفوظ» و فقط مقربان الهى با اذن خداوند مى‏توانند بر آن آگاه شوند. «کتاب مرقوم یشهده المقرّبون»
2. امورى که غیرحتمى و مصالح آنها تابع اعمال و رفتار مردم است، مثل توبه کردن مردم از گناه که مصلحت عفو را درپى دارد، و یا دادن صدقه که مصلحت دفع بلا را به همراه مى‏ آورد و یا ظلم و ستم که به خاطر مفسده‏ اش قهر الهى را به دنبال دارد، یعنى خداوند متعال در اداره‏ نظام آفرینش دست بسته نیست و با حکمت و علم بى‏ نهایتى که دارد، مى‏ تواند با تغییر شرایط، تغییراتى در آفرینش و قوانین آن بدهد. بدیهى است که این تغییرات، نشانه‏ جهل خداوند متعال و یا تجدید نظر و پشیمانى او نیست، بلکه این تغییرات بر اساس حکمت و تغییر شرایط و یا پایان دوره‏ آن امر است.
قرآن مجید در این زمینه نمونه‏ هاى زیادى دارد که به چند نمونه اشاره مى‏کنیم:
الف: «اُدعونى استجب لکم» دعا کنید تا من براى شما مستجاب کنم. انسان با تضرُّع و دعا مى‏ تواند مصالح خود را بدست آورد و سرنوشت خود را تغییر دهد.
ب: «لعلّ اللَّه یحدث بعد ذلک امرا» قانون الهى در همه جا ثابت نیست، شاید خداوند با پدید آمدن شرایط لازم، برنامه جدیدى را به وجود آورد.
ج: «کلّ یوم هو فى شأن» خداوند، هر روز در شأن مخصوص همان روز است.
د: «فلّما زاغوا، ازاغ اللَّه» چون راه ه‏ان حرافى را انتخاب کردند، خدا هم منحرف شان ساخت.
ه: «و لو انّ اهل القرى‏ آمنوا واتقوا لفتحنا علیهم برکات» با ایمان و تقوا، مسیر قهر الهى به لطف و برکت تغییر مى‏ یابد.
و: «ان اللَّه لایغیّر مابقوم حتّى یغیّروا ما بانفسهم» خداوند سرنوشت هیچ قومى را تغییر نمى‏دهد، مگر آنکه آنها خودشان را تغییر دهند.
ز: «الاّ مَن تاب و آمن و عمل عملا صالحاً فاولئک یبدّل اللَّه سیئاتهم حسنات» کسانى‏ که توبه کنند، ایمان آورند و عمل نیکو انجام دهند، خداوند بدى‏ هاى آنان را به خوبى و حسنه تبدیل مى‏ کند.
ح: «ان عُدتم عُدنا» اگر شما برگردید، ما هم برمى‏ گردیم.
سؤال: اگر علم خدا عین ذات اوست و قابل تغییر نیست، پس هر چه در علم او گذشته باید به مرحله عمل برسد وگرنه جهل خواهد بود.
پاسخ: علم خدا بر اساس نظام علل و اسباب است، بدین صورت که او علم دارد که اگر از این وسیله استفاده شود، این نتیجه و اگر از وسیله‏ اى دیگر بهره‏ بردارى شود، سرانجام دیگرى را درپى خواهد داشت و علم او جداى از علم بر اسباب و علل نیست.
بداء چیست؟
یکى از ایراداتى که اهل سنّت بر شیعه وارد مى‏ کنند این است که مى ‏گویند: شیعه براى خداوند «بداء» قائل مى‏ شوند و به گمان آنها «بداء» یعنى تغییر در علم الهى و کشف خلاف براى خداوند، در حالى‏که منظور شیعه از بداء ظاهر شدن چیزى است که ما انسان‏ ها خلاف آن را گمان مى‏ کردیم.
«بداء» در آفرینش، نظیر نسخ در قانون است، مثل آنکه از ظاهر قانون و یا حکمى تصوّر کنیم که دائمى است، ولى بعد مدّتى ببینیم که عوض شده است؛ البتّه این به معناى پشیمانى و یا جهل قانونگذار نیست، بلکه شرایط باعث بوجود آمدن این تغییر در قانون شده است، درست مانند نسخه‏ اى که پزشک با توجّه به شرایط فعلى بیمار آن را مى‏نویسد، امّا به محض تغییر حال او، نسخه جدیدى تجویز مى‏ کند، لذا همان‏گونه که نسخ در آیات را که در واقع یک نوع بداء است، همه فرق اسلامى از شیعه و سنى قبول کرده‏ اند، مى ‏بایست «بداء» را با همین معنا و بیانى که آمد پذیرا باشند. پس بداء به معناى جهل ماست نه جهل خداوند.
نمونه‏ هاى از بداء
1. ما گمان مى‏ کردیم خداوند که به حضرت ابراهیم‏ (ع) فرمان ذبح فرزندش را داده است، مى ‏خواسته اسماعیل‏ (ع) کشته و خونش بر زمین ریخته شود، امّا بعداً ظاهر شد که اراده‏ الهى از این امر، آزمایش پدر بوده است نه کشته شدن پسر.
2. ما از وعده خداوند با حضرت موسى‏ (ع) تصوّر مى‏ کردیم که دوره‏ مناجات سى شب است، «و واعدنا موسى‏ ثلاثین لیلة» امّا بعداً ظاهر شد که از اول برنامه چهل شب بوده است، ولى خداوند به جهت آزمایش، آن را در دو مرحله اعلام فرموده است، ابتدا سى شب و سپس ده شب.
3. ما فکر مى‏ کردیم که قبله‏ مسلمانان براى همیشه بیت‏ المقدس است، ولى آیات تغییر قبله براى ما ظاهر کرد که قبله‏ دائمى، کعبه بوده است.
4. وقتى نشانه‏ هاى قهر خدا پدید آمد، حتّى حضرت یونس‏علیه السلام هم مطمئن شد که عذاب الهى نازل و قوم کافرش نابود خواهند شد، لذا از میان مردم بیرون رفت، امّا مردم ایمان آوردند و قهر الهى برطرف گردید. «الاّ قوم یونس لمّا آمنوا کشفنا عنهم»
به هر صورت معناى بداء جهل خداوند و عوض شدن علم او نیست، زیرا خداوند از ابتدا مى‏دانست که خون اسماعیل ریخته نخواهد شد، مدّت مناجات موسى‏ چهل شب است، قبله دائمى مسلمانان، کعبه خواهد بود و قوم یونس اهل نجات هستند، ولى ظاهر دستورات و حوادث به نحوى بود که انسان تصوّر دیگرى داشت. پس تغییرى در علم خداوند پیدا نشده و این ما هستیم که داراى دید تازه‏اى شده ‏ایم.
بداء به این معنا داراى اثرات تربیتى بسیارى است، از جمله اینکه انسان تا آخرین لحظه‏ى عمر، به تغییر شرایط امیدوار مى‏ ماند، روحیّه‏ى توکّل در او زنده مى‏گردد، اسیر ظواهر نمى‏ شود، ایمان انسان به غیب و قدرت خداوند متعال بیشتر مى‏ شود. با توبه، صدقه، مناجات و دعا تلاش مى‏ کند تا مسیر حوادث و قهر الهى را تغییر دهد.
امام صادق‏ (ع) فرمودند: خداوند از همه انبیا همراه با توحید، ایمان به بداء را نیز پیمان گرفته است.
در حدیث دیگر مى‏ خوانیم: هر کس گمان کند براى خداوند مسئله جدیدى روشن شده که قبلاً آن را نمى ‏دانسته، از او تبرّى بجویید.

پیام ها
1- دست خدا براى تغییر در نظام تکوین یا تشریع باز است. «یمحوا اللَّه مایشاء»
2- خداوند، آفرینش را به حال خود رها نکرده است. «یمحوا اللَّه مایشاء ویثبت»
3- محو یا اثبات قوانین حاکم بر جهان هستى، به دست خداست. «یمحوا اللَّه...»
4- محو و اثبات الهى بر اساس، حکمت و علم است. «و عنده ام الکتاب»
5 - جهان آفرینش دفترى دارد که تمام حوادث در آن ثبت است. «الکتاب»

منبع: پایگاه درس هایی از قرآن