تفسیر آیه 1-5 سوه قدر

1 تعداد قطعات
22 دقیقه مدت قطعه
1136 دریافت شده

پخش

نام سریالی : تفسیر سوره قدر

منو

توضیحات
قطعات
مشخصات
تصاویر

سخنرانی حجت‌ الاسلام محسن قرائتی با موضوع تفسیر سوره فدر- آیه‌ 5-1

إِنَّآ أَنزَلْنَاهُ فِى لَیْلَةِ الْقَدْرِ

ترجمه
همانا ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم.

خداوند، امور عالم را از طریق فرشتگان و با واسطه آنان به انجام مى ‏رساند. لذا در بسیارى از آیات قرآن، فعل‏ ها و ضمیرهاى مربوط به خداوند به صورت جمع آمده است. چنانکه در آغاز این سوره مى‏فرماید: «انّا انزلناه» ما قرآن را نازل کردیم.
بر اساس نظر مفسّران، قرآن دو بار نازل شده است. یکبار به صورت یکپارچه در شب قدر که این سوره به آن اشاره دارد و بار دیگر به صورت تدریجى در مدت بیست و سه سال دوره رسالت پیامبر. تعبیرات قرآن نیز درباره نزول این کتاب آسمانى دو گونه است. برخى با واژه «انزلنا» از ریشه انزال به معناى نزول دفعى آمده و برخى دیگر با واژه «نزّلنا» از ریشه تنزیل به معناى نزول تدریجى آمده است.
از انضمام آیه «انّا انزلناه فى لیلة القدر» با آیه «شهر رمضان الّذى انزل فیه القرآن» معلوم مى‏ شود که شب قدر در ماه رمضان است، امّا اینکه کدام یک از شب‏هاى ماه رمضان است، در قرآن چیزى بر آن دلالت ندارد و در روایات نیز به صورت مردّد میان یکى از سه شب آمده است. چنانکه از امام صادق‏ (ع) در مورد شب قدر پرسیدند: آن حضرت فرمود: در شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم رمضان جستجویش کن. البته معروف میان اهل سنّت آن است که شب بیست و هفتم رمضان، شب قدر است.

پیام ها
1- شب قدر، شب شکرگزارى و تشکر از خداوند است. زیرا مهم‏ترین نعمت خداوند بر بشر، یعنى قرآن نازل شده است. «انّا انزلناه فى لیلة القدر»
2- ظرف و مظروف باید متناسب باشند. بهترین کتاب در بهترین شب بر بهترین انسان‏ها نازل مى‏شود. «انّا انزلناه فى لیلة القدر»

توضیحات
سیماى سوره قدر
سوره قدر در مکّه نازل شده و همانند دیگر سوره‏ هاى مکّى، آیاتش کوتاه و موزون است.
این سوره با اشاره به نزول قرآن در شب قدر آغاز و با بیان اهمیّت شب قدر نزد خداوند و برترى آن بر هزار ماه ادامه مى‏یابد و با سلام و درود الهى در آن شب پایان مى‏پذیرد.
روایات متعدّدى در فضیلت تلاوت این سوره بعد از سوره حمد در نماز وارد شده است و به کسى که آن را در نماز واجب بخواند خطاب مى‏شود: «غفر اللّه لک ما مضى فاستأنف العمل» خداوند گذشته تو را بخشید، از نو آغاز کن.
امام رضا فرمود: کسى که در زیارت قبور مؤمنین، سوره قدر را هفت مرتبه بخواند، خداوند آن مردگان و کسى که این سوره را تلاوت کرده است، مى‏ آمرزد.

وَمَآ أَدْرَاکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ

لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّن أَلْفِ شَهْرٍ

ترجمه
و تو چه دانى که شب قدر چیست؟
شب قدر از هزار ماه بهتر است.

کلمه «قدر» در قرآن، در چند معنا به کار رفته است:
الف) مقام و منزلت. چنانکه مى‏فرماید: «و ما قدروا اللّه حقّ قدره» آن گونه که باید، مقام و منزلت الهى را نشناختند.
ب) تقدیر و سرنوشت. چنانکه مى‏فرماید: «جئت على قدر یا موسى» اى موسى تو بنا بر تقدیر (الهى به این مکان مقدّس) آمده‏اى.
ج) تنگى و سختى. چنانکه مى‏فرماید: «و من قدر علیه رزقه...» کسى که رزق و روزى بر او تنگ و سخت شود...
دو معناى اول در مورد «لیلة القدر» مناسب است، زیرا شب قدر، هم شب با منزلتى است و هم شب تقدیر و سرنوشت است.
هستى، حساب و کتاب و قدر و اندازه دارد. «و اِن مِن شى‏ء الاّ عندنا خزائنه و ما ننزّله الاّ بقدر معلوم» هیچ چیز نیست مگر آنکه خزانه آن نزد ماست و جز به مقدار تعیین شده فرونمى‏فرستیم. حتّى مقدار نزول باران از آسمان حساب شده است. «و انزلنا من السماء ماء بقدر» نه تنها باران، بلکه هر چیز نزد او اندازه دارد. «و کلّ شى‏ء عنده بمقدار» چنانکه خورشید و ماه، از نظر حجم و وزن و حرکت و مدار آن حساب و کتاب دقیق دارد. «و الشمس و القمر بحسبان»
خداوند در شب قدر، امور یک سال را تقدیر مى‏کند، چنانکه قرآن در جایى دیگر مى‏فرماید: «فیها یفرق کلّ امر حکیم» در آن شب، هر امر مهمّى، تعیین و تقدیر مى‏شود. بنابراین، شب قدر منحصر به شب نزول قرآن و عصر پیامبر نیست، بلکه در هر رمضان، شب قدرى هست که امور سال آینده تا شب قدر بعدى، اندازه‏گیرى و مقدّر مى‏شود.
بیدار بودن شب قدر و احیاى آن با دعا و نماز و قرآن، مورد سفارش پیامبر و اهل بیت آن حضرت بوده است و در میان سه شب، بر شب بیست و سوم تأکید بیشترى داشته‏اند. چنانکه شخصى از پیامبر پرسید: منزل ما از مدینه دور است، یک شب را معیّن کن تا به شهر بیایم. حضرت فرمود: شب بیست و سوم به مدینه داخل شو.
امام صادق‏ (ع) در حالى که بیمار بودند، خواستند که شب بیست و سوم ایشان را به مسجد ببرند حضرت زهرا در این شب، با پاشیدن آب به صورت بچه‏ها، مانع خواب آنها مى‏شدند.
در روایات آمده است که دهه آخر ماه رمضان، پیامبر بستر خواب خود را جمع نموده و ده شب را احیا مى‏داشت.
در حدیثى طولانى از پیامبر اکرم‏صلى الله علیه وآله مى‏خوانیم که حضرت موسى‏علیه السلام به خدا عرض کرد: خدایا مقام قربت را خواهانم. پاسخ آمد: «قُرْبى لِمَن اسْتَیْقَظَ لَیْلَةَ الْقَدْر»، قرب من، در بیدارى شب قدر است.
عرضه داشت: پروردگارا، رحمتت را خواستارم. پاسخ آمد: «رَحْمَتى لِمَنْ رَحمَ الْمَساکِینَ لَیلةَ الْقَدر»، رحمت من در ترحّم بر مساکین در شب قدر است.
گفت: خدایا، جواز عبور از صراط مى‏خواهم. پاسخ آمد: «ذلِکَ لِمَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ لَیْلَةَ الْقَدْر»، رمز عبور از صراط، صدقه در شب قدر است.
عرض کرد: خدایا بهشت و نعمت‏هاى آن را مى‏طلبم. پاسخ آمد: «ذلک لِمَنْ سَبَّحَ تَسْبیحَة فى لیلةِ القدر»، دستیابى به آن، در گرو تسبیح گفتن در شب قدر است.
عرضه داشت: پروردگارا، خواهان نجات از آتش دوزخم. پاسخ آمد: «ذلک لِمَنْ اسْتَغْفَرَ فِى لَیلةِ الْقَدْر»، رمز نجات از دوزخ، استغفار در شب قدر است.
در پایان گفت: خدایا رضاى تو را مى‏طلبم. پاسخ آمد: «رِضاىَ لِمَنْ صَلّى‏ رَکْعَتَینِ فِى لَیلةِ الْقَدْر»، کسى مشمول رضاى من است که در شب قدر، نماز بگذارد.
از وقایع عجیب تاریخى، ضربت خوردن حضرت على‏ (ع) در شب قدر، در محراب عبادت و به هنگام نماز است. آرى، اشرف خلق خدا، در اشرف مکان‏ها و اشرف زمان‏ها، در اشرف حالات، شهید شد.
شب جایگاه ویژه‏اى در مسائل معنوى دارد که به چند مورد اشاره مى‏کنیم:
خداوند براى اهداى تورات، حضرت موسى را به مناجات شبانه فراخواند: «اربعین لیلة»
قرآن، زمان مناسب براى استغفار را، هنگام سحر مى‏داند: «و بالاسحار هم یستغفرون»
عروج پیامبر به آسمان، به هنگام شب بود. «اسرى بعبده لیلاً من المسجد الحرام»
پیامبر مأمور بود که مناجات و عبادات شبانه داشته باشد. «و من الّیل فتهجّد به نافلة لک»، «قم الّیل الاّ قلیلا»
خداوند از عابدان در شب ستایش مى‏کند. «یتلون ایات اللّه اناء الّیل» و به تسبیح در شب سفارش مى‏کند. «فسبّحه لیلا طویلا»
خداوند در قرآن، به زمان طلوع فجر و هنگام عصر یک بار سوگند یاد کرده است ولى به هنگام سحر سه بار. «و الّیل اذا عسعس» «و الّیل اذ ادبر»، «و الّیل اذا یسر»
طول شب قدر، یک شب کامل کره زمین است که 24 ساعت مى ‏شود، نه آنکه مخصوصِ مکان خاصّى همچون مکّه و آن هم به میزان 8 ساعت شب آن منطقه باشد. چنانکه مراد از روز عید فطر، یک روز کامل کره زمین است که شامل همه نقاط و مناطق مى‏ شود.
تقارن شب تقدیر بشر با شب نزول قرآن، شاید رمز آن باشد که سرنوشت بشر، وابسته به قرآن است. اگر پیرو قرآن باشد، سعادت و رستگارى و اگر دور از قرآن باشد، شقاوت و بدبختى براى او رقم مى‏ خورد.
ابوذر مى ‏گوید: به رسول خدا عرضه داشتم آیا شب قدر در عهد انبیا بوده و امر بر آنان نازل مى ‏شده و پس از آنکه از دنیا مى ‏رفتند، نزول امر در آن شب تعطیل مى ‏شده است؟ حضرت فرمودند: شب قدر تا قیامت هست.
شاید رمز اینکه شب قدر مخفى است، آن باشد که مردم شب‏هاى متعدّد را به عبادت بپردازند، کسانى که یک شبِ آنرا درک کردند مغرور نشوند و کسانى که آنرا درک نکردند، از باقى شب‏ها مأیوس نشوند.
در روایات آمده است: «العمل الصالح فیها خیر من العمل فى الف شهر لیس فیها لیلة القدر» کار نیک در شب قدر، بهتر از کار نیک در هزار ماه بدون شب قدر است.

پیام ها
1- براى امور مقدّس، زمان مقدّس انتخاب کنید. «لیلة القدر خیر من الف شهر»
2- زمان‏ها یکسان نیست، بعضى زمان‏ها بر بعضى دیگر برترى دارد. «لیلة القدر خیر من الف شهر»

تَنَزَّلُ الْمَلَآئِکَةُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن کُلِّ أَمْرٍ

ترجمه
در آن شب، فرشتگان و روح به اذن پروردگارشان براى انجام هر کارى فرود آیند.

از امام صادق‏ (ع) پرسیدند: آیا روح همان جبرئیل است؟ فرمود: جبرئیل از ملائکه است و روح برتر از ملائکه است. سپس این آیه را تلاوت فرمودند: «تنزل الملائکة والروح...»
با نزول فرشتگان بر قلب پیامبر و امام معصوم در شب قدر، ارتباط زمین با آسمان، مُلک با ملکوت و طبیعت با ماوراء طبیعت برقرار مى‏ شود.
روح انواعى دارد:
- روحى که منشأ تمایلات و شهوات است.
- روحى که منشأ قدرت و حرکات است. این دو روح، مشترک میان انسان و حیوان است.
- روحى که منشأ اختیار و اندیشه است، که این روح مختص انسان است.
- روحى که عقل محض است و جوهر وجودى فرشتگان را تشکیل مى‏دهد.
- روحى که برتر از فرشتگان است و شب قدر همراه آنان به زمین نازل مى‏شود.
در روایات آمده است که با منکران امامت، با سوره قدر احتجاج کنید. زیرا بر اساس این سوره، فرشتگان هر سال در شب قدر نازل مى‏شوند. در زمان حیات پیامبر بر وجود شریف حضرتش وارد مى‏شدند. پس از آن حضرت بر چه کسانى نازل مى‏شوند؟
روشن است که هر کسى نمى‏تواند میزبان فرشتگان الهى باشد و باید او همچون پیامبر، معصوم بوده و ولایت امور بشر به عهده او باشد و او کسى جز امام معصوم نیست که در زمان ما، حضرت مهدى‏علیه السلام مى‏باشد و فرشتگان در شب قدر شرفیاب محضرش مى‏ شوند.
نگاهى به فرشتگان در قرآن
فرشتگان، کارگزاران نظام هستى و مأمور انجام فرامین خداوند در اداره امور هستند. در قرآن براى هر دسته از فرشتگان مأموریّت و نقش خاصّى تعیین شده است و با همان مأموریّت نام‏گزارى شده‏اند: «النّازعات»، «الصّافات»، «الزّاجرات»، «النّاشرات»، «الفارقات»، «المدبّرات»
برخى فرشتگان براى حفاظت گماشته شده‏اند. «انّ علیکم لحافظین»
بعضى فرشتگان با اولیاء الهى گفتگو دارند. با زکریا سخن گفتند و او را به فرزندى به نام یحیى بشارت دادند «نادته الملائکة» و همین فرشتگان با حضرت مریم گفتگو کردند. «اذ قالت الملائکة یا مریم»
در مواردى، سخن از امداد فرشتگان به رزمندگان در جبهه‏ هاى جنگ به میان آمده است. چنانکه در جنگ بدر، خداوند سه هزار فرشته را به یارى مسلمانان فرستاد. «یمدّکم ربّکم بثلاثة ءالاف من الملائکة»
برخى فرشتگان مسئول گرفتن جان مردم هستند. «یتوفّیکم ملک الموت» و دسته‏اى دیگر، مسئول امور عرش. «یحمل عرش ربّک»
از امتیازات فرشتگان، عبادت دائمى و خستگى‏ناپذیر آنهاست که قرآن مى‏فرماید: «و من عنده لایستکبرون عن عبادته و لا یستحسرون» ، «یسبحون الیل و النهار لایفترون»
از وظایف دیگر فرشتگان، دعا و استغفار براى مؤمنین «یستغفرون لمن فى الارض» و صلوات بر پیامبر اسلام است. «انّ اللّه و ملائکته یصلّون على النّبى»
فرشتگان درجاتى دارند و همه در یک سطح و مقام نیستند. «ما منّا الا له مقام معلوم» خداوند، همان گونه که بعضى از انبیا را بر برخى دیگر برترى داده، از میان فرشتگان نیز بعضى را برگزیده است. «اللّه یصطفى من الملائکة»
قدرت تمام فرشتگان یکسان نیست و ظرفیّت‏هاى متفاوتى دارند. «اولى اجنحة مثنى و ثلث و رباع»(80) بعضى فرمانبرند و بعضى فرمانده، ولى همه معصوم و امین. «مطاع ثَمَّ امین»
ایمان به همه فرشتگان لازم است، «کلّ آمن باللّه و ملائکته» و انکار آنان در کنار انکار خداوند آمده است. «و من یکفر باللّه و ملائکته»
فرشتگان، لشگر الهى هستند و تعدادشان را جز خداوند هیچ‏کس نمى‏داند. «و ما یعلم جنود ربّک الاّ هو» و اگر گاهى سخن از تعداد به ظاهر اندک آنان است، نظیر آیه «علیها تسعة عشر» که مى‏فرماید: مأموران دوزخ نوزده نفرند، دلایل دیگرى دارد، نه آنکه به خاطر نداشتن نیرو باشد.
فرشتگان، اطاعت مطلق از خداوند دارند و هر چه را مأمور شوند انجام مى‏دهند و هرگز نافرمانى ندارند. «لایعصون اللّه ما امرهم و یفعلون ما یؤمرون»
آنان بر فرمان خداوند پیشى نمى‏گیرند و فقط فرمان او را عمل مى‏کنند. «لایسبقونه بالقول و هم بامره یعملون»
اطاعت آنان آگاهانه و بر اساس تقواى الهى است و در اطاعت، کار خاصّى را گزینش نمى‏کنند، بلکه هر کارى که به آنان محوّل شود انجام مى‏دهند. «یخافون ربهم من فوقهم و یفعلون ما یؤمرون»
پیامبر اسلام فرمود: آفرینش فرشتگان، همه از نور است. «انّ اللّه عزّ و جلّ خلق الملائکة من النور» و خداوند هیچ موجودى را به اندازه فرشتگان نیافریده است. «ما من شى‏ء مما خلق اللّه اکثر من الملائکة»
امام صادق‏ (ع) فرمود: فرشتگان، اهل خوردن و آشامیدن و آمیزش جنسى نیستند. «انّ الملائکة لا یأکلون و لا یشربون و لاینکحون»

پیام ها
1- فرشتگان بدون اذن خداوند کارى انجام نمى‏دهند. «تنزّل الملائکة... باذن ربّهم»
2- تقدیر امور در شب قدر، با نزول و حضور فرشتگان صورت مى‏گیرد. «تنزّل الملائکة... من کل امر»
3- تقدیر امور در شب قدر، گوشه‏اى از ربوبیّت الهى است.«باذن ربّهم من کل امر»

سَلاَمٌ هِىَ حَتَّى‏ مَطْلَعِ الْفَجْرِ

ترجمه
(آن شب) تا طلوع فجر، (سراسر) سلام و درود است.

«سلام»، یکى از نام‏هاى خداوند در قرآن است. «هو اللّه الّذى لا اله الا هو الملک القدوس السلام...»
مراد از «سلام» در این آیه، لطف و عنایت ویژه الهى نسبت به بندگان در شب قدر است که سلامت و رحمت و برکت را به دنبال دارد و باب نقمت و عذاب را مى‏بندد، زیرا کید و وسوسه شیطان در آن شب مؤثر واقع نشود.
در شب قدر، فرشتگان به زمین نازل مى‏شوند و بر هر مرد و زنى که در حال عبادت باشند، سلام مى‏ کنند. چنانکه در قیامت نیز با گفتن سلام به استقبال بهشتیان مى‏ روند: «سلام علیکم طبتم فادخلوها خالدین»

پیام ها
1- شب قدر، شب سلامت فکر و روح آدمى و تعالى به سوى خداوندِ سلام است. «سلام هى حتّى مطلع الفجر»
2- شب قدر، شب رحمت است و مى‏توان با توبه، الطاف خداوند را به خود جلب کرد. «سلام هى حتّى مطلع الفجر»
3- تقدیر امور از سوى خداوند، بر اساس سعادت بشر است، مگر آنکه او خود جز این بخواهد. «سلام هى حتّى مطلع الفجر»

منبع: پایگاه درس هایی از قرآن