display result search
- 3590
- 1000
- 1000
- 1000
تفسیر آیه 32 سوره نجم
سخنرانی حجت الاسلام محسن قرائتی با موضوع تفسیر سوره نجم- آیه 32
ألَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبَآئِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّکَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَةِ هُوَ أَعْلَمُ بِکُمْ إِذْ أَنشَأَکُم مِّنَ الْأَرْضِ وَإِذْ أَنتُمْ أَجِنَّةٌ فِى بُطُونِ أُمَّهَاتِکُمْ فَلَا تُزَکُّواْ أَنفُسَکُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقَى
ترجمه
کسانى که از گناهان بزرگ و زشتىهاى آشکار اجتناب مى کنند جز گناهان ناخواسته، بىشک پروردگارت (نسبت به آنان) آمرزشش گسترده است. او به شما داناتر است، آنگاه که شما را از زمین پدید آورد و آنگاه که شما در شکم مادرانتان جنین بودید، پس خود را بىعیب نشمارید که او به تقواپیشگان داناتر است.
«فواحش» جمع «فاحشة» به هر گناهى گفته مى شود، نظیر زنا.
براى کلمه «لَمَم» در روایات و کتب لغت و تفسیر، معانى گوناگونى نقل شده است، از جمله:
1. گناهى که ناخواسته و بدون اصرار باشد.
2. گناهى که تصمیم بر آن گرفته شده باشد، ولى عملى نشود.
3. گناهى که بعد از آن عذرخواهى و توبه صورت گرفته باشد.
4. گناهى که وعده عذاب براى آن داده نشده باشد.
5. گناهى که براى ارتکاب آن، حدّى تعیین نشده باشد.
مسئله بزرگ و کوچکى گناه در قرآن بارها مطرح شده است، و اینکه تمام اعمال انسان ضبط شده، «کل صغیر و کبیر مستطر» و پرونده عمل انسان در روز قیامت گشوده مىشود، «و نخرج له یوم القیامة کتاباً یلقاه منشوراً و در این هنگام فریادش بلند مىشود: «یا ویلتنا ما لهذا الکتاب لایغادر صغیرة و لاکبیرة الا احصاها» ین چه کتابى است که در ثبت تمام اعمال کوچک و بزرگ فروگذار نکرده است.
امام رضا (ع) گناهان کبیره را بدین صورت فهرست کردهاند: قتل نفس، زنا، سرقت، شرابخوارى، نارضایتى و عاق والدین، فرار از میدان جنگ، تصرّف ظالمانه در مال یتیم، خوردن گوشت مردار، خون، گوشت خوک و آنچه به غیر نام خدا ذبح شده، رباخوارى، رشوهخوارى، قمار، کم فروشى، تهمت به زنان پاکدامن، لواط، گواهى ناحق، ناامیدى از رحمت خداوند، ایمن دانستن خود از عذاب الهى، یأس از رحمت الهى، کمک و تکیه به ظالمان، سوگند دروغ، حبس و ندادن حق دیگران، دروغ، تکبّر، اسراف، تبذیر، خیانت، کوتاهى در انجام حج، دشمنى با اولیاى خدا، اشتغال به لهو و لعب و اصرار بر گناه.
امام باقرعلیه السلام به مناسبت جمله «فلاتزکّوا انفسکم» فرمودند: به نماز و زکات و روزه و عبادات خود افتخار نکنید که خداوند اهل تقوا را بهتر مى شناسد.
از امام صادق (ع) پرسیدند: آیا جایز است کسى از خودش تعریف و ستایش کند؟ فرمود: اگر اضطرار پیش آمد، مانعى ندارد، سپس فرمودند: آیا نشنیدهاى که یوسف نزد حاکم مصر از خود ستایش کرد و فرمود: «اجعلنى على خزائن الارض انّى حفیظ علیم» مرا مسئول درآمدها و محصولات زمین قرار بده زیرا که من حافظ بیت المال و فردى آگاهم.
امام على (ع) هنگامى که شنید گروهى براى فخر فروشى به یکدیگر مى گویند، ما دیشب را تا صبح نماز خواندیم و دیروز روزه بودیم، فرمود: من دیشب خوابیدم و دیروز روزه نبودم. بنابراین، گاهى باید براى جلوگیرى از غرور خود یا دیگران، این گونه سخن گفت.
فردى یهودى نزد رسول خدا آمد و معجزات حضرت موسى را به رخ پیامبر کشید، آن حضرت فرمود: نارواست که انسان از خود ستایش کند، ولى براى روشن شدن تو مىگویم: حضرت آدم براى توبه خود، حضرت نوح براى نجات از غرق شدن، حضرت ابراهیم براى نجات از آتش و حضرت موسى براى نجات از ترس، خدا را به حقّ محمّد و آل محمّدعلیهم السلام سوگند دادند، اى یهودى! اگر موسى مرا مىدید، به من ایمان مىآورد. حضرت مهدى از نسل من است که حضرت عیسى براى یارى او از آسمان فروآید و پشت سر او نماز خواند.
نکاتى در باره گناه و نافرمانى
اهمیّت مسأله
مخالفت فرمان خداوند هر چه باشد، بزرگ است، ولى با این حال همه گناهان در یک سطح نیستند، برخى گناهان همچون دروغ و غیبت، زشتى بیشترى دارند و از کیفر سختترى برخوردارند. علاوه بر آنکه زمان گناه، مکان گناه، قصد گناهکار، علم و جهل او نسبت به گناه، اصرار و عدم اصرار بر گناه نیز در آن اثر مىگذارد.
ارزش هر انسانى به مقدارى است که در برابر گناه مقاومت مىکند. اگر براى یک مثقال طلا گناه کردیم، ارزش ما یک مثقال است و اگر براى صد مثقال، ارزش ما صد مثقال است. امام على (ع) فرمود: به خدا سوگند اگر کره زمین (اقالیم سبعه) را به من دهند تا براى گرفتن پوست جوى از دهان مورچهاى مرتکب گناه شوم، این کار را نخواهم کرد.
امام علىعلیه السلام فرمودند: بدترین گناه، گناهى است که انسان آن را سبک یا کوچک بشمارد. «اشدّ الذنوب ما استخف به صاحبه»
در روایات مىخوانیم: همانا دوست پیامبر کسى است که مطیع خدا باشد، گرچه نسبتى با حضرت نداشته باشد و دشمن پیامبر، کسى است که نافرمانى خدا کند، گرچه از نزدیکان حضرت باشد. «انّ ولىّ محمّد مَن اطاع اللّه و اِن بعدت لحمته و انّ عدوّ محمّد مَن عصى اللّه و اِن قَرُبت قرابته»
تبدیل گناه صغیره، به کبیره
بعضى عوامل و شرایط، گناهان صغیر را به کبیره تبدیل مى کند، از جمله:
اصرار بر صغیره، سبک شمردن گناه، شادى کردن هنگام گناه، انجام دادن گناه از روى طغیان، مغرور شدن به مهلتهاى الهى، آشکارا گناه کردن، گناه بزرگان و افراد برجسته.
آثار گناه
قساوت دل، سلب نعمت، ردّ دعا، تغییر رزق، محروم شدن از بعضى عبادات نظیر نماز شب، بلاى ناگهانى، قطع باران، ویرانى خانه، رسوایى و خوارى، کوتاهى عمر، زلزله، فقر و نادارى، اندوه و بیمارى، تسلط اشرار، که براى هر یک از این آثار، آیات و روایاتى وارد شده است.
راههاى جبران گناه
1. نماز. «اقم الصلاة... انّ الحسنات یذهبن السّیئات»
2. استغفار براى خود و دیگران(شفاعت). «فاستغفروا اللّه و استغفر لهم الرسول»
3. انفاق. «صدقة السرّ تکفّر الخطیئة»
4. حل مشکلات مردم. «من کفّارات الذنوب العظام اغاثة الملهوف»
5. ایمان و کارهاى نیک. «و الّذین آمنوا و عملوا الصّالحات لنکفّرنّ عنهم سیّئاتهم»
6. پرهیز از گناهان کبیره. «ان تجتنبوا کبائر... نکفّر عنکم»
7. توبه و جبران بدىها. «الاّ مَن تاب و آمن و عمل عملاً صالحا فاولئک یبدّل اللّه سیّئاتهم حسنات»
8. شرکت در جنگ و جهاد و شهادت. «و قاتلوا و قتلوا لاکفّرنّ عنهم سیئاتهم»
9. سلام کردن، طعام دادن و نماز شب. «ثلاث کفّارات: افشاء السّلام و اطعام الطّعام و الصلاة بالّیل و النّاس نیام»
10. ذکر صلوات بر محمد و آل محمد. «من لم یقدر على ما یکفر به ذنوبه فلیکثر من الصلوات على محمد و آل محمد فانها تهدم الذنوب ذنبا»
حساب تزکیه نفس و خودستایى، از حساب بیان نعمتهاى الهى جداست. خداوند در این آیه مىفرماید: خودتان را ستایش نکنید، «فلاتزکّوا أنفسکم» ولى در جاى دیگر مىفرماید: «و امّا بنعمة ربّک فحدّث»(79) نعمتها و الطاف خدا را بیان کن.
پیام ها
1- با بیان نشانه ها، خوبان را معرّفى کنیم. «الّذین أحسنوا بالحسنى... الّذین یجتنبون»
2- انجام کارهاى خوب، زمانى ارزشمند است که همراه با تقوا و دورى از گناه باشد. «أحسنوا... یجتنبون الکبائر»
3- اجتناب از گناه باید سیره و ملکه انسان باشد. «یجتنبون» (فعل مضارع نشانه استمرار و دوام است)
4- روشنترین نشانه نیکوکاران، دورى از گناهان کبیره و گناهانى است که قبح بیشترى دارند. «الّذین أحسنوا... الّذین یجتنبون کبائر الاثم و الفواحش»
5 - نزدیک شدن به گناه، انسان را به گناه مىکشاند. (لذا قرآن، واژه اجتناب و دورى از گناه را به کار برده است.) «یجتنبون کبائر»
6- در زمین به سراغ فرشته نگردید، انسان، جایزالخطا است و حتّى نیکوکاران در معرض لغزش و خطا هستند. «الّذین أحسنوا... الّذین یجتنبون... الاّ اللّمم»
7- مربّى باید خطاپوش باشد و از یک سرى لغزشها، گذشت کند. «الاّ اللّمم»
8 - از گناهانى که لحظه اى انجام مى گیرد و لجاجت و اصرارى بر آن نیست، باید گذشت. «الاّ اللّمم»
9- انگیزه در عمل، اثر دارد. گناهانى که با انگیزه سرپیچى و نافرمانى صورت نمىگیرد، مورد عفو است. «الاّ اللّمم»
10- مغفرت الهى، دلیل و توجیهى براى گناه کردن نیست، در هر حال باید از گناه اجتناب کنیم. «یجتنبون... واسع المغفرة»
11- حتّى مرتکبین گناه کبیره، نباید از رحمت الهى مأیوس شوند. «انّ ربّک واسع المغفرة»
12- خداوند، هم علم دارد و هم قدرت ولى در عین حال خطاپوش است. «واسع المغفرة هو أعلم بکم اذ أنشأکم من الارض»
13- خداوند نه تنها امروز ما، بلکه دوران پست جنینى ما را نیز مىداند، پس فخرفروشى نکنیم. «اذ أنتم أجنّة فى بطون أمّهاتکم»
14- کسانى که از گناه دورى مىکنند، گرفتار خودستایى نشوند. «یجتنبون الکبائر... فلاتزکّوا أنفسکم»
15- توجّه به ناچیزى و ضعف و ذلت سابق، انسان را از خودستایى باز مىدارد. «اذ أنتم اجنّة فى بطون أمّهاتکم فلاتزکّوا أنفسکم»
16- اصلاح رفتار مردم باید از طریق اصلاح عقاید باشد. عقیده به علم و نظارت الهى انسان را از خودستایى باز مىدارد. «هو أعلم... فلاتزکّوا انفسکم»
17- اگر کمالى داریم همه از اوست، چرا به خود افتخار مى کنیم. «أنشأکم من الارض... فلاتزکّوا أنفسکم»
18- با تظاهر به تقوا، انسان متّقى نمى شود. «هو أعلم بمن اتّقى»
منبع: پایگاه درس هایی از قرآن
ألَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبَآئِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّکَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَةِ هُوَ أَعْلَمُ بِکُمْ إِذْ أَنشَأَکُم مِّنَ الْأَرْضِ وَإِذْ أَنتُمْ أَجِنَّةٌ فِى بُطُونِ أُمَّهَاتِکُمْ فَلَا تُزَکُّواْ أَنفُسَکُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقَى
ترجمه
کسانى که از گناهان بزرگ و زشتىهاى آشکار اجتناب مى کنند جز گناهان ناخواسته، بىشک پروردگارت (نسبت به آنان) آمرزشش گسترده است. او به شما داناتر است، آنگاه که شما را از زمین پدید آورد و آنگاه که شما در شکم مادرانتان جنین بودید، پس خود را بىعیب نشمارید که او به تقواپیشگان داناتر است.
«فواحش» جمع «فاحشة» به هر گناهى گفته مى شود، نظیر زنا.
براى کلمه «لَمَم» در روایات و کتب لغت و تفسیر، معانى گوناگونى نقل شده است، از جمله:
1. گناهى که ناخواسته و بدون اصرار باشد.
2. گناهى که تصمیم بر آن گرفته شده باشد، ولى عملى نشود.
3. گناهى که بعد از آن عذرخواهى و توبه صورت گرفته باشد.
4. گناهى که وعده عذاب براى آن داده نشده باشد.
5. گناهى که براى ارتکاب آن، حدّى تعیین نشده باشد.
مسئله بزرگ و کوچکى گناه در قرآن بارها مطرح شده است، و اینکه تمام اعمال انسان ضبط شده، «کل صغیر و کبیر مستطر» و پرونده عمل انسان در روز قیامت گشوده مىشود، «و نخرج له یوم القیامة کتاباً یلقاه منشوراً و در این هنگام فریادش بلند مىشود: «یا ویلتنا ما لهذا الکتاب لایغادر صغیرة و لاکبیرة الا احصاها» ین چه کتابى است که در ثبت تمام اعمال کوچک و بزرگ فروگذار نکرده است.
امام رضا (ع) گناهان کبیره را بدین صورت فهرست کردهاند: قتل نفس، زنا، سرقت، شرابخوارى، نارضایتى و عاق والدین، فرار از میدان جنگ، تصرّف ظالمانه در مال یتیم، خوردن گوشت مردار، خون، گوشت خوک و آنچه به غیر نام خدا ذبح شده، رباخوارى، رشوهخوارى، قمار، کم فروشى، تهمت به زنان پاکدامن، لواط، گواهى ناحق، ناامیدى از رحمت خداوند، ایمن دانستن خود از عذاب الهى، یأس از رحمت الهى، کمک و تکیه به ظالمان، سوگند دروغ، حبس و ندادن حق دیگران، دروغ، تکبّر، اسراف، تبذیر، خیانت، کوتاهى در انجام حج، دشمنى با اولیاى خدا، اشتغال به لهو و لعب و اصرار بر گناه.
امام باقرعلیه السلام به مناسبت جمله «فلاتزکّوا انفسکم» فرمودند: به نماز و زکات و روزه و عبادات خود افتخار نکنید که خداوند اهل تقوا را بهتر مى شناسد.
از امام صادق (ع) پرسیدند: آیا جایز است کسى از خودش تعریف و ستایش کند؟ فرمود: اگر اضطرار پیش آمد، مانعى ندارد، سپس فرمودند: آیا نشنیدهاى که یوسف نزد حاکم مصر از خود ستایش کرد و فرمود: «اجعلنى على خزائن الارض انّى حفیظ علیم» مرا مسئول درآمدها و محصولات زمین قرار بده زیرا که من حافظ بیت المال و فردى آگاهم.
امام على (ع) هنگامى که شنید گروهى براى فخر فروشى به یکدیگر مى گویند، ما دیشب را تا صبح نماز خواندیم و دیروز روزه بودیم، فرمود: من دیشب خوابیدم و دیروز روزه نبودم. بنابراین، گاهى باید براى جلوگیرى از غرور خود یا دیگران، این گونه سخن گفت.
فردى یهودى نزد رسول خدا آمد و معجزات حضرت موسى را به رخ پیامبر کشید، آن حضرت فرمود: نارواست که انسان از خود ستایش کند، ولى براى روشن شدن تو مىگویم: حضرت آدم براى توبه خود، حضرت نوح براى نجات از غرق شدن، حضرت ابراهیم براى نجات از آتش و حضرت موسى براى نجات از ترس، خدا را به حقّ محمّد و آل محمّدعلیهم السلام سوگند دادند، اى یهودى! اگر موسى مرا مىدید، به من ایمان مىآورد. حضرت مهدى از نسل من است که حضرت عیسى براى یارى او از آسمان فروآید و پشت سر او نماز خواند.
نکاتى در باره گناه و نافرمانى
اهمیّت مسأله
مخالفت فرمان خداوند هر چه باشد، بزرگ است، ولى با این حال همه گناهان در یک سطح نیستند، برخى گناهان همچون دروغ و غیبت، زشتى بیشترى دارند و از کیفر سختترى برخوردارند. علاوه بر آنکه زمان گناه، مکان گناه، قصد گناهکار، علم و جهل او نسبت به گناه، اصرار و عدم اصرار بر گناه نیز در آن اثر مىگذارد.
ارزش هر انسانى به مقدارى است که در برابر گناه مقاومت مىکند. اگر براى یک مثقال طلا گناه کردیم، ارزش ما یک مثقال است و اگر براى صد مثقال، ارزش ما صد مثقال است. امام على (ع) فرمود: به خدا سوگند اگر کره زمین (اقالیم سبعه) را به من دهند تا براى گرفتن پوست جوى از دهان مورچهاى مرتکب گناه شوم، این کار را نخواهم کرد.
امام علىعلیه السلام فرمودند: بدترین گناه، گناهى است که انسان آن را سبک یا کوچک بشمارد. «اشدّ الذنوب ما استخف به صاحبه»
در روایات مىخوانیم: همانا دوست پیامبر کسى است که مطیع خدا باشد، گرچه نسبتى با حضرت نداشته باشد و دشمن پیامبر، کسى است که نافرمانى خدا کند، گرچه از نزدیکان حضرت باشد. «انّ ولىّ محمّد مَن اطاع اللّه و اِن بعدت لحمته و انّ عدوّ محمّد مَن عصى اللّه و اِن قَرُبت قرابته»
تبدیل گناه صغیره، به کبیره
بعضى عوامل و شرایط، گناهان صغیر را به کبیره تبدیل مى کند، از جمله:
اصرار بر صغیره، سبک شمردن گناه، شادى کردن هنگام گناه، انجام دادن گناه از روى طغیان، مغرور شدن به مهلتهاى الهى، آشکارا گناه کردن، گناه بزرگان و افراد برجسته.
آثار گناه
قساوت دل، سلب نعمت، ردّ دعا، تغییر رزق، محروم شدن از بعضى عبادات نظیر نماز شب، بلاى ناگهانى، قطع باران، ویرانى خانه، رسوایى و خوارى، کوتاهى عمر، زلزله، فقر و نادارى، اندوه و بیمارى، تسلط اشرار، که براى هر یک از این آثار، آیات و روایاتى وارد شده است.
راههاى جبران گناه
1. نماز. «اقم الصلاة... انّ الحسنات یذهبن السّیئات»
2. استغفار براى خود و دیگران(شفاعت). «فاستغفروا اللّه و استغفر لهم الرسول»
3. انفاق. «صدقة السرّ تکفّر الخطیئة»
4. حل مشکلات مردم. «من کفّارات الذنوب العظام اغاثة الملهوف»
5. ایمان و کارهاى نیک. «و الّذین آمنوا و عملوا الصّالحات لنکفّرنّ عنهم سیّئاتهم»
6. پرهیز از گناهان کبیره. «ان تجتنبوا کبائر... نکفّر عنکم»
7. توبه و جبران بدىها. «الاّ مَن تاب و آمن و عمل عملاً صالحا فاولئک یبدّل اللّه سیّئاتهم حسنات»
8. شرکت در جنگ و جهاد و شهادت. «و قاتلوا و قتلوا لاکفّرنّ عنهم سیئاتهم»
9. سلام کردن، طعام دادن و نماز شب. «ثلاث کفّارات: افشاء السّلام و اطعام الطّعام و الصلاة بالّیل و النّاس نیام»
10. ذکر صلوات بر محمد و آل محمد. «من لم یقدر على ما یکفر به ذنوبه فلیکثر من الصلوات على محمد و آل محمد فانها تهدم الذنوب ذنبا»
حساب تزکیه نفس و خودستایى، از حساب بیان نعمتهاى الهى جداست. خداوند در این آیه مىفرماید: خودتان را ستایش نکنید، «فلاتزکّوا أنفسکم» ولى در جاى دیگر مىفرماید: «و امّا بنعمة ربّک فحدّث»(79) نعمتها و الطاف خدا را بیان کن.
پیام ها
1- با بیان نشانه ها، خوبان را معرّفى کنیم. «الّذین أحسنوا بالحسنى... الّذین یجتنبون»
2- انجام کارهاى خوب، زمانى ارزشمند است که همراه با تقوا و دورى از گناه باشد. «أحسنوا... یجتنبون الکبائر»
3- اجتناب از گناه باید سیره و ملکه انسان باشد. «یجتنبون» (فعل مضارع نشانه استمرار و دوام است)
4- روشنترین نشانه نیکوکاران، دورى از گناهان کبیره و گناهانى است که قبح بیشترى دارند. «الّذین أحسنوا... الّذین یجتنبون کبائر الاثم و الفواحش»
5 - نزدیک شدن به گناه، انسان را به گناه مىکشاند. (لذا قرآن، واژه اجتناب و دورى از گناه را به کار برده است.) «یجتنبون کبائر»
6- در زمین به سراغ فرشته نگردید، انسان، جایزالخطا است و حتّى نیکوکاران در معرض لغزش و خطا هستند. «الّذین أحسنوا... الّذین یجتنبون... الاّ اللّمم»
7- مربّى باید خطاپوش باشد و از یک سرى لغزشها، گذشت کند. «الاّ اللّمم»
8 - از گناهانى که لحظه اى انجام مى گیرد و لجاجت و اصرارى بر آن نیست، باید گذشت. «الاّ اللّمم»
9- انگیزه در عمل، اثر دارد. گناهانى که با انگیزه سرپیچى و نافرمانى صورت نمىگیرد، مورد عفو است. «الاّ اللّمم»
10- مغفرت الهى، دلیل و توجیهى براى گناه کردن نیست، در هر حال باید از گناه اجتناب کنیم. «یجتنبون... واسع المغفرة»
11- حتّى مرتکبین گناه کبیره، نباید از رحمت الهى مأیوس شوند. «انّ ربّک واسع المغفرة»
12- خداوند، هم علم دارد و هم قدرت ولى در عین حال خطاپوش است. «واسع المغفرة هو أعلم بکم اذ أنشأکم من الارض»
13- خداوند نه تنها امروز ما، بلکه دوران پست جنینى ما را نیز مىداند، پس فخرفروشى نکنیم. «اذ أنتم أجنّة فى بطون أمّهاتکم»
14- کسانى که از گناه دورى مىکنند، گرفتار خودستایى نشوند. «یجتنبون الکبائر... فلاتزکّوا أنفسکم»
15- توجّه به ناچیزى و ضعف و ذلت سابق، انسان را از خودستایى باز مىدارد. «اذ أنتم اجنّة فى بطون أمّهاتکم فلاتزکّوا أنفسکم»
16- اصلاح رفتار مردم باید از طریق اصلاح عقاید باشد. عقیده به علم و نظارت الهى انسان را از خودستایى باز مىدارد. «هو أعلم... فلاتزکّوا انفسکم»
17- اگر کمالى داریم همه از اوست، چرا به خود افتخار مى کنیم. «أنشأکم من الارض... فلاتزکّوا أنفسکم»
18- با تظاهر به تقوا، انسان متّقى نمى شود. «هو أعلم بمن اتّقى»
منبع: پایگاه درس هایی از قرآن
تاکنون نظری ثبت نشده است