display result search
- 490
- 1000
- 1000
- 1000
تبیین برخی سور و آیات قرآنی، جلسه پنجم
سخنرانی آیت الله سید محمدمهدی میرباقری با موضوع "تبیین برخی سور و آیات قرآنی"، "حقیقت توحید و شجره ولایت"، جلسه پنجم، سال 1398
در سوره مبارکه انعام بعد از فرازی از داستان حضرت ابراهیم علیه السلام هست که خدای متعال در آن نحوه ارائه ملکوت عالم به حضرت ابراهیم و سیر حضرت را تا رسیدن به عالم ملکوت توضیح می دهد. حضرت در گفتگوی با مشرکین زمان خودشان که ستاره پرست و خورشید پرست و ماه پرست بودند فرمود: «هذا رَبِّی» این پروردگار من است، اما با غروب ماه و خورشید و ستاره از آن ها اعراض کرد و فرمود: «إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذی فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْض»(انعام/79)، من با همه وجود متوجه آن کسی می شوم که همه این دستگاه را به پا کرده است. اوست که می شود به آن اعتماد کنی والا این پدیده هایی که غروب می کنند تکیه گاه مناسبی نیستند و نباید دل در گرو اینها داشت «لا أُحِبُّ الْآفِلین»(انعام/76).
بعد از این که حضرت در مقام گفتگو و احتجاج با مخالفین از این مسیر عبور کردند و به حضرت حق رسیدند، آن وقت یک گفتگویی با بت پرست ها و مشرکین دارند. آن ها حضرت را تهدید می کنند و می گویند شما نگران نیستید که پشت به آلهه و خدایان و ارباب ما کردید؟ بعد در پایان یک قاعده کلی را خدای متعال بیان می کند که «الَّذینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إیمانَهُمْ بِظُلْمٍ» آن هایی که ایمان به حضرت حق آوردند و ایمان خودشان را آمیخته به ظلم نکردند اینها هستند که «لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ» که هدایت شده اند. پس خداوند هدایت و امن را به ایمان و عدم آمیختگی ایمان به ظلم معلق کرده است. حضرت حق قلب مومن را که به ایمان نورانی شده به یقین و آرامش می رساند. به تعبیر دیگر «أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب»(رعد/28) تا قلب نورانی به عالم ذکر نشود، و به بیت النور نرسد پیداست در ناامنی است. فقط با توجه به حضرت حق و با توجه حضرت حق به انسان است که آرامش تحقق می یابد. ذکر لا اله الا الله ما را وارد وادی توحید می کند که وادی امن است. «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ مِنْ عَذَابِی»، اگر کسی وارد حصن الهی شد از عذاب و رنج ها در امان است، چون همه عذاب ها به حضرت حق برمی گردد. ما که آخر کار مشرک نیستیم اما هم عذاب، عذاب اوست و هم رحمت، رحمت اوست. اگر کسی در رنج است خدای متعال او را به رنج انداخته، البته پیداست این رنجی که به انسان می رسد ظلم نیست بلکه براساس تدبیر الهی است. حتی در قیامت وقتی انسان وارد وادی جهنم می شود به او می گویند: «هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا ما کُنْتُمْ تَعْمَلُون»(نمل/90) ببینید جزایتان را که عین عملتان است. «وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلا یُجْزى إِلَّا مِثْلَها»(انعام/160)، مجازات بیش از عمل نیست. بنابراین هر رنجی هست به عذاب الهی بر می گردد. در مناجات شعبانیه آمده است: «وَ بِیَدِکَ لَا بِیَدِ غَیْرِکَ زِیَادَتِی وَ نَقْصِی وَ نَفْعِی وَ ضُرِّی» یک ذکری را در روزهای ماه رمضان مرحوم فیض نقل کردند و محدث قمی هم در مفاتیح آوردند «سُبْحَانَ الضَّارِّ النَّافِعِ» خدای متعال هم ضار است و هم نافع، ولی در ضررش هم از عیب و نقص منزه است و در نافع بودنش هم سبحان است. یک کسی ممکن است نافع باشد ولی نفع رساندنش ستودنی نباشد و نشود تسبیحش کنی، حضرت حق ضرر هم که می رساند «سُبْحَانَ الضَّارِّ النَّافِعِ» منزه است و هیچ عیبی در ضرر رساندنش نیست. بنابراین اگر کسی از عذاب الهی در امان شد از هر رنجی در امان است چرا که وادی توحید وادی ایمن است. پایت را از وادی توحید بیرون گذاشتی و تکیه کردی به مخلوقات ناامنی و اضطراب همراهش می آید. وادی توحید وادی امن است. به هر اندازه انسان از وادی توحید بیرون آمد و مبتلا به شک و شرک شد در وادی ناایمن قرار گرفته است. شک و شرک هر دو در مقابل ایمان آمده است لذا در روایات اینطوری معنا کرده اند «الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ قَالَ بِشَک»(1) و نیز در روایت فرمود «مَا أَلْبَسَ إِیمَانَهُ بِشِرْک»(2) اگر کسی شریک برای خدا قرار داد و اگر کسی شک داشت و به وادی یقین نرسید، این در وادی امن نیست. شک و شرک هر دو هم به یک جا برمی گردند، یعنی ریشه شک هم شرک است. تعلق به مخلوقات شک را در انسان سبز می کند. اما وقتی تعلقاتت را برداشتی به یقین می رسی.
پس توحید یک وادی است و لفظ نیست. قائمه توحید اهل بیت اند. لذا در یک روایت دیگری خلاصه می کنند حضرت و می گویند: اصل این شجره خود اهل بیت اند و فرعش محیط ولایت آنهاست. آن وقت فرع این توحید در آسمان است اگر کسی روی زمین دارد راه می رود و قطع تعلق از زمین نکرده این اصلا وارد وادی توحید نمی شود. باید انسان از زمین جدا بشود تا به وادی ولایت امام برسد. دارالاخره محیط ولایت ماست. اگر کسی متقی نشد عاقبتش خیر نیست، «وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ» فرمود: عاقبت ما و محیط ولایت ماست. پس بنابراین محیط ولایت امام در سماوات است. اگر کسی روی عالم ارض راه می رود و مشغول به خودش و برتری جویی و جمع کردن است، به دارالآخره نمی رسد.
آن طرفش هم وادی شرک است و شرک صرفا یک وادی ذهنی نیست که آدم در ذهنش مثلا احساس می کند دو تا خدا در عالم هست، بلکه وادی حقیقی است. «وَ مَثَلُ کَلِمَةٍ خَبیثَةٍ کَشَجَرَةٍ خَبیثَةٍ»(ابراهیم/26)، آن طرف هم یک درخت ناپاک است، خودش ناپاک است، میوه اش ناپاک است و کسانی که در آن جا سیر می کنند از شجره زقوم می خورند. کسی هم که با امام سیر می کند از این شجره طیبه برخوردار است. میوه ها و ثمراتی که به دل مومن می رسد طیب است. دل کافر هم ظلمانی است و ثمراتش هم ثمرات ناپاکی است. پس وادی توحید شجره طیبه است و وادی شرک و کفر شجره خبیثه، این وادی «أَصْلُها ثابِتٌ»، قرار دارد اما آن وادی قرار ندارد. کسی وارد این وادی شد امن است اما کسی که وارد آن وادی شد، خود وادی مضطربش می کند. در وادی شرک خود آن چیزی که انسان به آن تکیه می کند آدم را مضطرب می کند و اصلا وادی، وادی اضطراب است. «ما لَها مِنْ قَرارٍ»، ائمه نار قرار ندارند، آن وقت اگر انسان در دنیابه آن ها تکیه کرد پیداست بی قرار می شود، اصلاً همانی که به آن تکیه می کنی تو را بی قرار می کند. کسی غیر از امام نمی تواند دعوت به توحید کند چون از دیگران کاری ساخته نیست. به اندازه ای که در وادی ولایت امام اند می توانند منادی توحید هم باشند، بیرون که رفتند باطن دعوتشان به توحید هم بت پرستی است و توحیدی هم که می گویند توحید نیست. نه نمازش نماز است و نه دعوتش دعوت به توحید، لذا وادی ایمن به یک معنا وادی ولایت امام است و آن طرف هم وادی ولایت جور است. اگر کسی به اخلاص رسید امن است، لذا «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ آمِنُونَ»، کسی که در قیامت با خودش حسنه بیاورد، از فزع قیامت ها و از فزع اکبر قیامت که مادر بچه شیرخواره خودش را فراموش می کند در وادی امن است. امیرالمومنین در نقل مرحوم کلینی رضوان الله تعالی علیه فرمودند که «فَقَالَ الْحَسَنَةُ مَعْرِفَةُ الْوَلَایَةِ وَ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ»(7) کسی که این را با خودش بیاورد و به مقام معرفت و محبت امام برسد به وادی ایمان رسیده است.
در سوره مبارکه انعام بعد از فرازی از داستان حضرت ابراهیم علیه السلام هست که خدای متعال در آن نحوه ارائه ملکوت عالم به حضرت ابراهیم و سیر حضرت را تا رسیدن به عالم ملکوت توضیح می دهد. حضرت در گفتگوی با مشرکین زمان خودشان که ستاره پرست و خورشید پرست و ماه پرست بودند فرمود: «هذا رَبِّی» این پروردگار من است، اما با غروب ماه و خورشید و ستاره از آن ها اعراض کرد و فرمود: «إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذی فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْض»(انعام/79)، من با همه وجود متوجه آن کسی می شوم که همه این دستگاه را به پا کرده است. اوست که می شود به آن اعتماد کنی والا این پدیده هایی که غروب می کنند تکیه گاه مناسبی نیستند و نباید دل در گرو اینها داشت «لا أُحِبُّ الْآفِلین»(انعام/76).
بعد از این که حضرت در مقام گفتگو و احتجاج با مخالفین از این مسیر عبور کردند و به حضرت حق رسیدند، آن وقت یک گفتگویی با بت پرست ها و مشرکین دارند. آن ها حضرت را تهدید می کنند و می گویند شما نگران نیستید که پشت به آلهه و خدایان و ارباب ما کردید؟ بعد در پایان یک قاعده کلی را خدای متعال بیان می کند که «الَّذینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إیمانَهُمْ بِظُلْمٍ» آن هایی که ایمان به حضرت حق آوردند و ایمان خودشان را آمیخته به ظلم نکردند اینها هستند که «لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ» که هدایت شده اند. پس خداوند هدایت و امن را به ایمان و عدم آمیختگی ایمان به ظلم معلق کرده است. حضرت حق قلب مومن را که به ایمان نورانی شده به یقین و آرامش می رساند. به تعبیر دیگر «أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب»(رعد/28) تا قلب نورانی به عالم ذکر نشود، و به بیت النور نرسد پیداست در ناامنی است. فقط با توجه به حضرت حق و با توجه حضرت حق به انسان است که آرامش تحقق می یابد. ذکر لا اله الا الله ما را وارد وادی توحید می کند که وادی امن است. «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ مِنْ عَذَابِی»، اگر کسی وارد حصن الهی شد از عذاب و رنج ها در امان است، چون همه عذاب ها به حضرت حق برمی گردد. ما که آخر کار مشرک نیستیم اما هم عذاب، عذاب اوست و هم رحمت، رحمت اوست. اگر کسی در رنج است خدای متعال او را به رنج انداخته، البته پیداست این رنجی که به انسان می رسد ظلم نیست بلکه براساس تدبیر الهی است. حتی در قیامت وقتی انسان وارد وادی جهنم می شود به او می گویند: «هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا ما کُنْتُمْ تَعْمَلُون»(نمل/90) ببینید جزایتان را که عین عملتان است. «وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلا یُجْزى إِلَّا مِثْلَها»(انعام/160)، مجازات بیش از عمل نیست. بنابراین هر رنجی هست به عذاب الهی بر می گردد. در مناجات شعبانیه آمده است: «وَ بِیَدِکَ لَا بِیَدِ غَیْرِکَ زِیَادَتِی وَ نَقْصِی وَ نَفْعِی وَ ضُرِّی» یک ذکری را در روزهای ماه رمضان مرحوم فیض نقل کردند و محدث قمی هم در مفاتیح آوردند «سُبْحَانَ الضَّارِّ النَّافِعِ» خدای متعال هم ضار است و هم نافع، ولی در ضررش هم از عیب و نقص منزه است و در نافع بودنش هم سبحان است. یک کسی ممکن است نافع باشد ولی نفع رساندنش ستودنی نباشد و نشود تسبیحش کنی، حضرت حق ضرر هم که می رساند «سُبْحَانَ الضَّارِّ النَّافِعِ» منزه است و هیچ عیبی در ضرر رساندنش نیست. بنابراین اگر کسی از عذاب الهی در امان شد از هر رنجی در امان است چرا که وادی توحید وادی ایمن است. پایت را از وادی توحید بیرون گذاشتی و تکیه کردی به مخلوقات ناامنی و اضطراب همراهش می آید. وادی توحید وادی امن است. به هر اندازه انسان از وادی توحید بیرون آمد و مبتلا به شک و شرک شد در وادی ناایمن قرار گرفته است. شک و شرک هر دو در مقابل ایمان آمده است لذا در روایات اینطوری معنا کرده اند «الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ قَالَ بِشَک»(1) و نیز در روایت فرمود «مَا أَلْبَسَ إِیمَانَهُ بِشِرْک»(2) اگر کسی شریک برای خدا قرار داد و اگر کسی شک داشت و به وادی یقین نرسید، این در وادی امن نیست. شک و شرک هر دو هم به یک جا برمی گردند، یعنی ریشه شک هم شرک است. تعلق به مخلوقات شک را در انسان سبز می کند. اما وقتی تعلقاتت را برداشتی به یقین می رسی.
پس توحید یک وادی است و لفظ نیست. قائمه توحید اهل بیت اند. لذا در یک روایت دیگری خلاصه می کنند حضرت و می گویند: اصل این شجره خود اهل بیت اند و فرعش محیط ولایت آنهاست. آن وقت فرع این توحید در آسمان است اگر کسی روی زمین دارد راه می رود و قطع تعلق از زمین نکرده این اصلا وارد وادی توحید نمی شود. باید انسان از زمین جدا بشود تا به وادی ولایت امام برسد. دارالاخره محیط ولایت ماست. اگر کسی متقی نشد عاقبتش خیر نیست، «وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ» فرمود: عاقبت ما و محیط ولایت ماست. پس بنابراین محیط ولایت امام در سماوات است. اگر کسی روی عالم ارض راه می رود و مشغول به خودش و برتری جویی و جمع کردن است، به دارالآخره نمی رسد.
آن طرفش هم وادی شرک است و شرک صرفا یک وادی ذهنی نیست که آدم در ذهنش مثلا احساس می کند دو تا خدا در عالم هست، بلکه وادی حقیقی است. «وَ مَثَلُ کَلِمَةٍ خَبیثَةٍ کَشَجَرَةٍ خَبیثَةٍ»(ابراهیم/26)، آن طرف هم یک درخت ناپاک است، خودش ناپاک است، میوه اش ناپاک است و کسانی که در آن جا سیر می کنند از شجره زقوم می خورند. کسی هم که با امام سیر می کند از این شجره طیبه برخوردار است. میوه ها و ثمراتی که به دل مومن می رسد طیب است. دل کافر هم ظلمانی است و ثمراتش هم ثمرات ناپاکی است. پس وادی توحید شجره طیبه است و وادی شرک و کفر شجره خبیثه، این وادی «أَصْلُها ثابِتٌ»، قرار دارد اما آن وادی قرار ندارد. کسی وارد این وادی شد امن است اما کسی که وارد آن وادی شد، خود وادی مضطربش می کند. در وادی شرک خود آن چیزی که انسان به آن تکیه می کند آدم را مضطرب می کند و اصلا وادی، وادی اضطراب است. «ما لَها مِنْ قَرارٍ»، ائمه نار قرار ندارند، آن وقت اگر انسان در دنیابه آن ها تکیه کرد پیداست بی قرار می شود، اصلاً همانی که به آن تکیه می کنی تو را بی قرار می کند. کسی غیر از امام نمی تواند دعوت به توحید کند چون از دیگران کاری ساخته نیست. به اندازه ای که در وادی ولایت امام اند می توانند منادی توحید هم باشند، بیرون که رفتند باطن دعوتشان به توحید هم بت پرستی است و توحیدی هم که می گویند توحید نیست. نه نمازش نماز است و نه دعوتش دعوت به توحید، لذا وادی ایمن به یک معنا وادی ولایت امام است و آن طرف هم وادی ولایت جور است. اگر کسی به اخلاص رسید امن است، لذا «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ آمِنُونَ»، کسی که در قیامت با خودش حسنه بیاورد، از فزع قیامت ها و از فزع اکبر قیامت که مادر بچه شیرخواره خودش را فراموش می کند در وادی امن است. امیرالمومنین در نقل مرحوم کلینی رضوان الله تعالی علیه فرمودند که «فَقَالَ الْحَسَنَةُ مَعْرِفَةُ الْوَلَایَةِ وَ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ»(7) کسی که این را با خودش بیاورد و به مقام معرفت و محبت امام برسد به وادی ایمان رسیده است.
تاکنون نظری ثبت نشده است